Κούβα και Πουέρτο Ρίκο: αποικιοκρατία, ιμπεριαλιστική καταπίεση και απελευθερωτικοί αγώνες

Μπάμπη Μισαηλίδη

Κατά την τελευταία δεκαετία, οι εργαζόμενοι στο Πουέρτο Ρίκο αντιμετωπίζουν τις ολέθριες συνέπειες της διεθνούς καπιταλιστικής κρίσης. Η οικονομία της χώρας βρίσκεται σε βαθιά ύφεση από το 2006. Το καπιταλιστικό καθεστώς στο Σαν Χουάν έχει εντείνει τις επιθέσεις ενάντια στις συνθήκες ζωής των ανθρώπων του μόχθου προς όφελος των ιμπεριαλιστών των ΗΠΑ. Πρόκειται για επιθέσεις που οι εργαζόμενοι σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο αντιμετωπίζουμε, αλλά η κατάσταση για τους συναδέλφους μας στο Πουέρτο Ρίκο είναι χειρότερες λόγω της αποικιοκρατίας των ΗΠΑ.

«Η ιστορία της Κούβας είναι η ιστορία της Λατινικής Αμερικής. Η ιστορία της Λατινικής Αμερικής δεν είναι παρά η ιστορία της Ασίας, της Αφρικής και της Ωκεανίας. Και η ιστορία όλων αυτών των λαών δεν είναι παρά η ιστορία της πιο ανελέητης και αμείλικτης εκμετάλλευσης από τον ιμπεριαλισμό σε ολόκληρο τον κόσμο», λέει η Δεύτερη Διακήρυξη της Αβάνας, το μανιφέστο του επαναστατικού αγώνα στην αμερικανική ήπειρο. 

Στην Κούβα εδώ θα μπορούσαμε να προσθέσουμε το Πουέρτο Ρίκο. «Κούβα και Πουέρτο Ρίκο, ενός πουλιού τα δυο φτερά, δέχονται λουλούδια και σφαίρες στην ίδια καρδιά», όπως γράφει η πουερτορικανή ποιήτρια Λόλα Ροντρίγκεζ ντε Τιό, η οποία στήριξε τον επαναστατικό αγώνα του Χοσέ Μαρτί για την ανεξαρτησία της Κούβας.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, οι ΗΠΑ πρότειναν στην επαναστατική ηγεσία της Κούβας να σταματήσει να στηρίζει τον αγώνα των Πουερτορικανών για ανεξαρτησία και η Ουάσιγκτον ως ανταμοιβή θα σταματούσε τον οικονομικό πόλεμο με το εμπάργκο που είχε επιβάλει στη χώρα. Ο Φιντέλ Κάστρο, στην απάντησή του, ανέφερε ότι όταν ο εθνικός ήρωας της εθνικής απελευθέρωσης της Κούβας από την ισπανική αποικιοκρατία, Χοσέ Μαρτί, ίδρυσε το Επαναστατικό Κόμμα το 1892 στο πρόγραμμά του έγραφε ότι σκοπός του κόμματος ήταν «η κατάκτηση της πλήρης ανεξαρτησίας της Κούβας και η στήριξη και προώθηση της ανεξαρτησίας του Πουέρτο Ρίκο».

«Έχουμε ιερές ιστορικές, ηθικές και πνευματικές σχέσεις με το Πουέρτο Ρίκο. Εάν υπάρχει έστω και ένας άνθρωπος στο Πουέρτο Ρίκο που να αγωνίζεται για την ανεξαρτησία, το ηθικό και πολιτικό καθήκον μας είναι να τον στηρίξουμε. Καλύτερα να μην έχουμε καμία σχέση με τις ΗΠΑ για εκατό ακόμη χρόνια παρά να εγκαταλείψουμε τα αδέλφια μας στο Πουέρτο Ρίκο», είπε ο Φιντέλ.

Τις ιστορικές αυτές σχέσεις κοινής ιμπεριαλιστικής καταπίεσης και τους παράλληλους αγώνες θα προσπαθήσουμε σε γενικές γραμμές να παρουσιάσουμε. Οι πρώτοι κάτοικοι του Πουέρτο Ρίκο ήταν οι Ινδιάνοι Ταίνο, τους οποίους μέσα σε τριάντα χρόνια εξολόθρευσαν οι Ισπανοί κονκισταντόρες του Χριστόφορου Κολόμβου. Εφόσον μετά χρειάζονταν εργατικά χέρια για τα ορυχεία χρυσού και τα χωράφια, έφεραν σκλάβους από την Αφρική. Έτσι, και ο λαός της Κούβας και του Πουέρτο Ρίκο διαμορφώθηκε από την ισπανική αποικιοκρατία, τους Αφρικανούς σκλάβους και τους Ινδιάνους, όπως οι Ταίνο. Οι Πουερτορικανοί πατριώτες μέχρι σήμερα χρησιμοποιούν το «Μπορίκουα», την ινδιάνικη ονομασία του νησιού και του έθνους τους.

Το Πουέρτο Ρίκο είναι αναπόσπαστο μέρος της Λατινικής Αμερικής και πολλοί Πουερτορικανοί πολέμησαν στο πλευρό άλλων λαών για την απελευθέρωσή τους από την ισπανική αποικιοκρατία. Για παράδειγμα, ο στρατηγός Αντόνιο Βαλέρο ντε Βερναμπέ ήταν Πουερτορικανός από το Φαχάρντο του Πουέρτο Ρίκο. Πολέμησε μαζί με τον Σιμόν Μπολιβάρ για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας, της Κολομβίας, του Περού και άλλων χωρών με την προοπτική της συγκρότησης μιας Ομοσπονδίας των Λατινοαμερικανικών Κρατών.

Ο Ραμόν Εμετέριο Μπετάνσες, ο οποίος θεωρείται «πατέρας» του πουερτορικανικού έθνους και του κινήματος της εθνικής ανεξαρτησίας, ξεκίνησε την αντι-αποικιοκρατική δράση του οργανώνοντας αρχικά μια παράνομη ομάδα για την απελευθέρωση των Αφρικανών σκλάβων. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1868, οργάνωσε την εθνική εξέγερση στο Πουέρτο Ρίκο, γνωστή ως «Κραυγή του Λάρες». Η εξέγερση του Λάρες όμως ηττήθηκε. Λίγες μόλις ημέρες αργότερα, στις 11 Οκτωβρίου, ξέσπασε η εθνική εξέγερση, γνωστή ως «Κραυγή της Γιάρα» του Κάρλος Μανουέλ ντε Σεσπέντες στην Κούβα και το ξεκίνημα του απελευθερωτικού πολέμου που κράτησε δέκα χρόνια. Ο Πουερτορικανός Μπετάνσες συνεργάστηκε με τον Χοσέ Μαρτί και αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στον πόλεμο της ανεξαρτησίας της Κούβας. Πολλοί επαναστάτες Πουερτορικανοί συμμετείχαν στον πόλεμο αυτό. Μεταξύ αυτών ήταν ο Στρατηγός Χουάν Ρίους Ριβέρα που πολέμησε με τους Μαμπίσες και πήρε τη θέση του Αντόνιο Μασέο, διοικητή του Απελευθερωτικού Στρατού της Κούβας όταν αυτός έπεσε σε μάχη τον Δεκέμβρη του 1896.

Όπως είχε προειδοποιήσει ο Μαρτί, το 1898 στρατεύματα της ανερχόμενης ιμπεριαλιστικής τάξης των ΗΠΑ εισέβαλαν στην Κούβα και στο Πουέρτο Ρίκο. Μαζί με τα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα ήρθε και ένας καταστροφικός τυφώνας που άφησε 3.000 νεκρούς και το ένα τρίτο του πληθυσμού δίχως στέγη. Στην Αβάνα η Ουάσιγκτον επέβαλε ένα ημί-αποικιοκρατικό καθεστώς, είχε το συνταγματικό δικαίωμα να επεμβαίνει στα εσωτερικά της χώρας και μετέτρεψε τον Κόλπο του Γκουαντάναμο σε ναυτική βάση των ΗΠΑ. Στο Πουέρτο Ρίκο, όμως, επέβαλε μία άμεση αποικιοκρατία. Το ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο διαστρέβλωσε και μετέβαλε την οικονομική παραγωγή του νησιού έτσι ώστε να ικανοποιεί τις ανάγκες της καπιταλιστικής οικονομίας των ΗΠΑ. Επέβαλε μια υπερεκμετάλλευση της εργασίας των εργαζομένων και λεηλάτησε τους φυσικούς πόρους του Πουέρτο Ρίκο για την άντληση όλο και μεγαλύτερων κερδών.

Στα σχολεία τα μαθήματα διδάσκονταν πλέον στα αγγλικά. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ μέχρι το 1952 διόριζε την διοίκηση του νησιού και γενικά είχε άμεσα τον έλεγχο όλων των εσωτερικών υποθέσεών του. Το δολάριο έγινε το εθνικό νόμισμα της χώρας και το αποικιοκρατικό καθεστώς επέβαλε μια βαριά φορολογία που οδήγησε τους χωρικούς στην καταστροφή. Μετέτρεψε την αγροτική οικονομία από ημι-φεουδαρχική σε μια που κυριαρχούσαν οι καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις. Ουσιαστικά μετατράπηκε σε μονοκαλλιέργεια ζάχαρης για να καλύψει τις ανάγκες της αγοράς των ΗΠΑ, αναπτύσσοντας μεγάλες καπιταλιστικές γαιοκτησίες που εξανάγκαζαν τους μικρούς παραγωγούς να εγκαταλείψουν την καλλιέργεια της γης.

Μέχρι τη δεκαετία του 1920, οι Γιάνκηδες ιμπεριαλιστές είχαν στα χέρια τους σχεδόν το 80% της καλλιέργειας της ζάχαρης και 60% της εξαγωγής της. Η παραγωγή καπνού αναπτύχθηκε επίσης σε σημείο που να φτάσει να είναι η τέταρτη μεγαλύτερη στον κόσμο. Οι Πουερτορικανοί χωρικοί μετατράπηκαν έτσι σε ένα σημαντικό αγροτικό προλεταριάτο, μια πηγή φτηνής εργασίας για τους μεγάλους καπιταλιστές γαιοκτήμονες. Στις πόλεις επίσης αναπτύχθηκε μια εργατική τάξη γύρω από την επεξεργασία του καπνού, οικοδόμοι, λιμενεργάτες, τυπογράφοι και άλλοι. Η οικονομία του Πουέρτο Ρίκο εξαρτιόταν πλέον απόλυτα από τις ΗΠΑ αφού 98% των εξαγωγών του νησιού πήγαιναν στις ΗΠΑ και 92% των εισαγωγών του προέρχονταν από αυτές.

Το 1917 θεσπίστηκε ο Νόμος Τζόουνς, σύμφωνα με τον οποίο οι Πουερτορικανοί έγιναν τυπικά πολίτες των ΗΠΑ, δεν έχουν όμως τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους πολίτες. Αυτό το καθεστώς ουσιαστικά διατηρήθηκε έως σήμερα, απλά μετονομάστηκε σε «Κοινοπολιτεία». Σε αυτή την περίοδο αναπτύχθηκαν σημαντικοί εργατικοί αγώνες, ιδιαίτερα από τους εργαζόμενους, κυρίως γυναίκες, στην επεξεργασία του καπνού σε πούρα. Οι εργάτριες οργάνωσαν σωματεία στον κλάδο αυτό. Η εργάτρια Χουάνα Κολόν, γνωστή ως Ζαν Ντ’Αρκ της Κομερίο έπαιξε κεντρικό ρόλο στους αγώνες αυτούς και στην ίδρυση το 1915 του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Μέχρι τις αρχές του 1930, όμως, η ηγεσία του συνδικαλιστικού κινήματος πέρασε στην υπηρεσία του αποικιακού καθεστώτος, όπως και η ηγεσία του Σοσιαλιστικού Κόμματος, καθώς τάχθηκαν υπέρ να γίνει το Πουέρτο Ρίκο πολιτεία των ΗΠΑ. Το Εθνικιστικό Κόμμα και ο κεντρικός ηγέτης του, ο Πέντρο Αλμπίζου Κάμπος αναδείχθηκε σε ηγετική πολιτική δύναμη του αγώνα της ανεξαρτησίας.

Ο Αλμπίζου ήταν η προσωποποίηση του πουερτοκανικού έθνους. Είχε έντονα αφρικανικά και ινδιάνικα χαρακτηριστικά τα οποία πήρε από την μητέρα του. Ο πατέρας του ήταν Βάσκος, που ποτέ δεν αναγνώρισε τον Αλμπίζου ως γιο του. Επτά χρονών είδε τα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα των ΗΠΑ να εισβάλουν στην γενέτειρά του πόλη Πόνσε. Στο αμερικανικό κολέγιο και στον αμερικανικό στρατό που υπηρέτησε κατά τον πρώτο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό πόλεμο, γνώρισε έντονα τον ρατσισμό. Στο Πανεπιστήμιο όμως ήρθε σε επαφή, επηρεάστηκε βαθιά από Ιρλανδούς επαναστάτες και συμμετείχε ενεργά στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, ο Αλμπίζου, εκ μέρους του Εθνικιστικού Κόμματος περιοδεύει στην Κούβα, στο Σάντο Ντομίγκο, την Αϊτή, το Μεξικό και τον Παναμά για να έρθει σε άμεση επαφή με επαναστάτες αυτών των χωρών και με στόχο την αλληλοενίσχυση των αγώνων τους. Κατά την επιστροφή του δήλωσε: «Το Πουέρτο Ρίκο και τα άλλα νησιά της Καραϊβικής αποτελούν πεδίο μάχης μεταξύ του ιμπεριαλισμού των γιάνκηδων και του λατινοαμερικανισμού. Ο σκοπός μας είναι ο σκοπός ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής». Ο Αλμπίζου πρότεινε τη χρησιμοποίηση όλων των αναγκαίων μέσων, «αντάρτικο, σαμποτάζ, τρομοκρατία, προπαγάνδα, μποϋκοτάζ των εισαγόμενων προϊόντων, την μη πληρωμή ενοικίων,», έτσι ώστε να «αυξηθεί το κόστος της εκμετάλλευσης και καταπίεσης και να προκληθεί μια κρίση στην αποικιοκρατική διοίκηση». Αυτό που χρειαζόμαστε, είπε ο Αλμπίζου, είναι «μία επαναστατική οργάνωση που να αντιπροσωπεύει όλο τον λαό». Το 1930 θα αναλάβει την ηγεσία του Εθνικιστικού Κόμματος. Το πρόγραμμα του κόμματος προωθεί αστικοδημοκρατικά και αντι-ιμπεριαλιστικά αιτήματα, που περιλαμβάνουν την οργάνωση των εργατών ώστε να πάρουν στα χέρια τους τη διοίκηση των ξένων συμφερόντων, τον εθνικό έλεγχο του τραπεζικού συστήματος και του εξωτερικού εμπορίου και τη διανομή της γης στους αγρότες. Το Εθνικιστικό Κόμμα απέρριψε τη συμμετοχή στις εκλογές που οργάνωνε το αποικιακό καθεστώς και τόνιζε ότι ο ένοπλος αγώνας ήταν απαραίτητος για την επίτευξη της ανεξαρτησίας.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση που σηματοδότησε η κατάρρευση των μετοχών στην Γουόλ Στριτ το 1929 κτύπησε ιδιαίτερα σκληρά αποικίες όπως το Πουέρτο Ρίκο. Η τιμή της ζάχαρης κατέρρευσε στην παγκόσμια αγορά από 5.24 σεντ το μισό κιλό το 1923 στα 93 σεντ το 1932. Οι μισθοί μειώθηκαν κατά 35% και υπήρξε μια δραματική αύξηση της ανεργίας που έφτασε τα 50% καθώς μειώθηκε η παραγωγή ζάχαρης. Ταυτοχρόνως, η τιμή βασικών εισαγόμενων από τις ΗΠΑ προϊόντων, όπως φασόλια και αλεύρι αυξήθηκαν έως και 75%. Η πείνα αγκάλιαζε όλο και μεγαλύτερα στρώματα του πληθυσμού, ενώ αρρώστιες όπως η φυματίωση θέριζαν Το προσδόκιμο ζωής ήταν τα 46 χρόνια. Η κρίση αυτή κτύπησε και στρώματα των μεσαίων τάξεων, τα οποία στράφηκαν προς την στήριξη του κινήματος ανεξαρτησίας που αντιπροσώπευε το Εθνικιστικό Κόμμα.

Σε αυτή την περίοδο, το 1933 η παγκόσμια εργατική τάξη δέχθηκε μια ιστορική ήττα με την άνοδο των Ναζιστών στην εξουσία στη Γερμανία. Οι κύριες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και τον Ειρηνικό προετοιμάζονταν για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την άλλη, από τις Ηνωμένες Πολιτείες στη Γαλλία και την Ισπανία μέχρι την Κίνα, τη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική οι άνθρωποι του μόχθου ανέπτυξαν επαναστατικούς αγώνες για εθνική κυριαρχία, την ανατροπή της αστικής εξουσίας ή την οργάνωση ταξικών συνδικάτων.

Σε αυτό το διεθνές πλαίσιο, εξελίσσονται εργατικοί αγώνες στην Κούβα και στο Πουέρτο Ρίκο. Στην Κούβα, μια εξέγερση εργατών και αγροτών ανέτρεψε το 1933 την δικτατορία του Ματσάδο και έφερε στην εξουσία μια κυβέρνηση που θέσπισε σημαντικές μεταρρυθμίσεις προς όφελος των εργαζομένων. Στο Πουέρτο Ρίκο, ένα κύμα απεργιών (το 1931-33 υπήρξαν ενενήντα απεργίες) αποκορυφώθηκε το 1934 στη γενική απεργία των εργατών στην ζάχαρη. Παρά την αντίθεση της ηγεσίας της Εργατικής Ομοσπονδίας, οι εργάτες σε όλο το νησί κατέβηκαν σε απεργία απαιτώντας μέτρα κατά της ανεργίας και αυξήσεις των μισθών πείνας που έπαιρναν. Πολύ γρήγορα η απεργία στράφηκε κατά της αποικιακής κυβέρνησης στην οποία συμμετείχε το Σοσιαλιστικό Κόμμα μαζί με το Ρεπουμπλικανικό που υποστήριζαν την αφομοίωση του Πουέρτο Ρίκο στις ΗΠΑ. Οι εργάτες επέλεξαν τον Πέντρο Αλμπίζου Κάμπος ως αντιπρόσωπό τους, ο οποίος περιόδευσε σε όλο το νησί για να κερδίσει την συμπαράσταση στον αγώνα των εργατών. Την απεργία στήριξε επίσης το Κομμουνιστικό Κόμμα που μόλις τότε είχε ιδρυθεί. Η κατάσταση οδηγούσε προς σε μια λαϊκή εξέγερση.

Η απεργία τελικά ηττήθηκε με τη βίαιη καταστολή που εξαπέλυσαν οι αποικιακές δυνάμεις. Παρόλα αυτά, η απεργία αυτή ήταν σημαντική διότι έδειξε για πρώτη φορά ότι η υπόθεση του αγώνα για την ανεξαρτησία βρισκόταν πλέον στα χέρια της εργατικής τάξης. Οι αστικές πολιτικές δυνάμεις μπροστά στο ανερχόμενο εργατικό κίνημα συνεργάζονταν πλέον ανοιχτά με τον ιμπεριαλισμό.

Εκατοντάδες στελέχη του κόμματος μαζί και ο ίδιος ο Αλμπίζου Κάμπος κλείστηκαν στη φυλακή και αρκετοί δολοφονήθηκαν. Οι πόλεις βρίσκονταν σε κατάσταση πολέμου, καθώς στρατεύματα των ΗΠΑ βρίσκονταν στους δρόμους και έκαναν συνεχώς επιθέσεις σε συγκεντρώσεις των Εθνικιστών. Το 1937, στη γενέτειρα του Κάμπος, μια μαζική διαδήλωση στην οποία συμμετείχαν γυναίκες και παιδιά, δέχθηκε μια βροχή από σφαίρες από τις αστυνομικές δυνάμεις και έμεινε στην ιστορία ως «η σφαγή της Πόνσε». Πάνω από είκοσι άνθρωποι δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ και περίπου 200 τραυματίστηκαν. Ακολούθησαν μαζικές συλλήψεις.

«Η μάνα μου πήγε στη διαδήλωση με άσπρη φορεσιά και γύρισε με κόκκινη από το αίμα», λέει ο Κανσέλ Μιράντα που έζησε σε νεαρή ηλικία τότε τη σφαγή αυτή. Μετά από αυτό, εντάχθηκε στις ένοπλες δυνάμεις του Εθνικιστικού Κόμματος και αναδείχθηκε γρήγορα σε ηγετικό στέλεχος του κόμματος.

Προετοιμάζοντας για τον δεύτερο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό πόλεμο η Ουάσιγκτον μετέτρεψε το νησί σε στρατιωτική της βάση. Από το 1938 δεκάδες χιλιάδες ένοπλες δυνάμεις του Ναυτικού των ΗΠΑ κατέλαβαν τα δύο τρίτα του Βιέκες, ένα μικρό νησάκι του Πουέρτο Ρίκο. Εκτός αυτού, το Ναυτικό είχε υπό την κατοχή του 13% της καλλιεργήσιμης γης του Πουέρτο Ρίκο διώχνοντας τους βίαια τους μικρούς αγρότες από την γη.

Παρά την καταστολή, οι εργαζόμενοι συνέχισαν τους αγώνες στις παραμονές του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Το 1938, οι λιμενεργάτες κατέβηκαν σε μια απεργία που κράτησε 42 μέρες και κατάφεραν να αποσπάσουν αυξήσεις στους μισθούς και την καλυτέρευση των συνθηκών εργασίας. Το 1940, μια μαζική απεργία των εργατών στη ζάχαρη κέρδισε επίσης σημαντικές αυξήσεις στους μισθούς.

Εκτός από το Εθνικιστικό Κόμμα, το Κομμουνιστικό Κόμμα στήριξε επίσης τους αγώνες αυτούς. Όμως, σύμφωνα με την πολιτική της σταλινικής Κομμουνιστικής Διεθνούς, το Κομμουνιστικό Κόμμα του Πουέρτο Ρίκο, όπως και το ΚΚ στις ΗΠΑ, στήριζε την είσοδο του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στον πόλεμο ως σύμμαχος της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και την πολιτική του Νιου Ντιλ του Ρούζβελτ. Στην Κούβα το ΚΚ στήριξε στις εκλογές του 1940 τον Φουλχένσιο Μπατίστα και συμμετείχε στην κυβέρνησή του. Αντίστοιχα, το ΚΚ του Πουέρτο Ρίκο στήριξε το αστικό Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα, το οποίο αργότερα έγινε το κόμμα του καθεστώτος της «Κοινοπολιτείας». Έτσι, τα ΚΚ είχαν εγκαταλείψει τον αντι-ιμπεριαλιστικό αγώνα, έχασαν το κύρος τους και απομονώθηκαν. Πολιτικές δυνάμεις στο εργατικό κίνημα που τάσσονταν κατά του δεύτερου ιμπεριαλιστικού πολέμου καταγγέλλονταν από τις ηγεσίες αυτών των κομμάτων ως «πεμπτοφαλαγγίτες» και «φασίστες». Αυτή ήταν και η περίπτωση του Αλμπίζου Κάμπος και του Εθνικιστικού Κόμματος. Από τη φυλακή ο Αλμπίζου έλεγε ότι η νίκη των ΗΠΑ στον πόλεμο δεν θα είναι και νίκη για την ανεξαρτησία και την αυτοδιάθεση του Πουέρτο Ρίκο. Περίπου 60.000 Πουερτορικανοί αρνήθηκαν να καταταχθούν στον στρατό των ΗΠΑ όπως και ως πολίτες όφειλαν να κάνουν.

Η καταστολή κατά του κινήματος της ανεξαρτησίας συνεχίστηκε καθ’ όλη τη δεκαετία του 1940. Αυτή την περίοδο, ο Φιντέλ Κάστρο, ως ηγέτης της οργάνωσης φοιτητών στην Αβάνα οργανώνει διαδηλώσεις αλληλεγγύης με τον αντι-ιμπεριαλιστικό αγώνα των Πουερτορικανών που καλούν επίσης για την απελευθέρωση του Κάμπος. Τον Μάη του 1948, στο Πουέρτο Ρίκο απαγορεύουν και διώκουν ως κακούργημα την επίδειξη της πουερτορικανικής σημαίας, να τραγουδάς τον εθνικό ύμνο, να γράφει κανείς για την ανεξαρτησία, και την οργάνωση και συμμετοχή σε δημόσιες εκδηλώσεις υπέρ της ανεξαρτησίας. Το Εθνικιστικό Κόμμα οργανώνει μαζικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά αυτών των μέτρων που εφαρμόστηκαν μέχρι το 1957.

Το 1950, ο Αλμπίζου Κάμπος οργανώνει μια ένοπλη εξέγερση σε όλο το νησί και ταυτόχρονα μια απόπειρα δολοφονίας του προέδρου των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν. Την εξέγερση αυτή κατέστειλαν οι ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις και το FBI. Αεροπλάνα των ΗΠΑ βομβάρδισαν και σχεδόν ισοπέδωσαν δύο χωριά που έλεγχαν οι επαναστάτες εθνικιστές. Δεκάδες σκοτώθηκαν και πάνω από 3.000 είχαν συλληφθεί. Σχεδόν ολόκληρη η ηγεσία του κόμματος μαζί με τον Αλμπίζου Κάμπος κλείστηκε στη φυλακή όπου θα περάσει την υπόλοιπη ζωή του. Θα υποστεί επί χρόνια φρικτά βασανιστήρια από το FBI που θα τον οδηγήσουν στον θάνατο το 1965. Πάνω από 100.000 θα συμμετάσχουν στην κηδεία του.

Η Λάουρα Μένες ντε Αλμπίζου Κάμπος, ηγετικό στέλεχος του Εθνικιστικού Κόμματος θα πάει στην Κούβα για να οργανώσει συμπαράσταση στον αγώνα των Πουερτορικανών. Στην Αβάνα θα έρθει σε επαφή με το Κίνημα 26 Ιούλη, και θα το στηρίξει κατά την επίθεση που επιχείρησε στο στρατόπεδο Μονκάδα το 1953 και μετέπειτα στο Μεξικό. Μετά τον θρίαμβο της επανάστασης στην Κούβα το 1959 και το θάνατο του άντρα της Πέντρο Αλμπίζου, η Λάουρα Μένες θα γίνει μέλος της κουβανικής αντιπροσωπείας στον ΟΗΕ.

Το 1954, μια ομάδα Πουερτορικανών επαναστατών φέρνει στο φως της διεθνής δημοσιότητας το εθνικό ζήτημα του Πουέρτο Ρίκο με μια επίθεση στο Κογκρέσο των ΗΠΑ. Πρόκειται για εργαζόμενους σε εργοστάσια της Νέας Υόρκης. Εκεί, η Λολίτα Λεμπρόν είναι γραμματέας της οργάνωσης του Εθνικιστικού Κόμματος και αυτή θα οργανώσει και θα τεθεί επικεφαλής της επιχείρησης στο Κογκρέσο. Η προπαγανδιστική αυτή δράση ήταν σημαντική και από την άποψη ότι χαλούσε την εικόνα-πρότυπου του Πουέρτο Ρίκο για τις άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής που προσπαθούσε να προωθήσει η Ουάσιγκτον.

Κατά τη δεκαετία του 1940, το ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο μετέτρεψε το νησί σε μια πλατφόρμα εξαγωγών μεταποιημένων προϊόντων. Πρόκειται για την πρώτη εφαρμογή των maquiladoras όπως τις γνωρίζουμε σήμερα στο Μεξικό, την Κεντρική Αμερική και την Καραϊβική. Μια διαδικασία βιομηχανοποίησης που συνεχίστηκε και τις επόμενες δεκαετίες. Η αγροτική παραγωγή μειώθηκε σε μόλις 0.8% του Εθνικού Προϊόντος ενώ η βιομηχανία είναι πλέον ο μεγαλύτερος τομέας με 46% του Εθνικού Προϊόντος. 68% των εργαζόμενων δουλεύουν στην βιομηχανία και τις υπηρεσίες ενώ λιγότεροι από 3% είναι εργάτες γης. Παρόλα αυτά κατά τη δεκαετία του 1950, σχεδόν ο μισός πληθυσμός ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας ενώ πάνω από 500.000 μετανάστευσε στις ΗΠΑ. Κατά τη δεκαετία του 1940 ξεκίνησε μια μαζική εκστρατεία της αποικιακής κυβέρνησης για την εξαναγκαστική στείρωση των γυναικών Μέχρι το 1980 32.5% όλων των Πουερτορικανών γυναικών ηλικίας 15-49 ετών είχε στειρωθεί. Μεταξύ των γυναικών που θεωρούσαν ότι ήταν πιο σεξουαλικά ενεργές, δηλαδή είτε παντρεμένες ή συζούσαν, το ποσοστό ήταν σχεδόν 50%.

Μια άλλη εικόνα που χαλούσε η επιχείρηση στο Κογκρέσο ήταν ότι με την εγκαθίδρυση του καθεστώτος της «κοινοπολιτείας» όλα πήγαιναν καλά και ήσυχα στο Πουέρτο Ρίκο. Οι ποινές που επιβλήθηκαν στους Πέντε ήταν βαρύτατες.

Μέσα στα δύσκολα χρόνια της εποχής του μακαρθισμού οι Πέντε, ο Κανσέλ Μιράντα, η Λολίτα Λεμπρόν, ο Αντρές Φιγκερόα, ο Ίρβιν Φλόρες και ο Όσκαρ Κολιάζο, είχαν σχεδόν πλήρως ξεχαστεί στα μπουντρούμια των ΗΠΑ. Αυτό που κυρίως άλλαξε τα πράγματα ήταν η άνοδος των αντι-ιμπεριαλιστικών αγώνων, με πρώτο από όλα το Βιετνάμ, και ο θρίαμβος της κουβανικής επανάστασης που έφερε τους εργάτες και τους αγρότες στην εξουσία με μια επαναστατική κομμουνιστική ηγεσία.

Ο Μιράντα μαθαίνει για την επανάσταση όταν ήταν στις φυλακές του Αλκατράζ. Και οι Πέντε είχαν βαθιά επηρεαστεί, όπως και πολλές χιλιάδες αγωνιστών, από την κουβανική σοσιαλιστική επανάσταση. Ο Μιράντα, όμως, όπως ο ίδιος λέει, άρχισε να μιλάει εκτός από την αναγκαιότητα της ανεξαρτησίας και για τον σοσιαλισμό μετά από την κατάρρευση των καθεστώτων που ψευδώς αυτοαποκαλούνταν σοσιαλιστικά το 1989-90. Δεν ήθελε να ταυτιστεί με αυτά ή με το αναξιόπιστο ΚΚ του Πουέρτο Ρίκο που είχε μια τόσο σεκταριστική στάση και είχε συνεργαστεί με το αποικιακό καθεστώς τέλη του 1930 και κατά τη διάρκεια του Πολέμου.

«Είμαι υπερήφανη για την κουβανική επανάσταση, είπε η Λεμπρόν. Μας εμπνέει και αποτελεί μια επαναστατική πρόοδος για την απελευθέρωση της Λατινικής Αμερικής και του Πουέρτο Ρίκο». «Η διαφορά μεταξύ του κοινού αγώνα μας για ανεξαρτησία είναι ότι η κουβανική επανάσταση είναι μια βαθιά κοινωνική επανάσταση που για πρώτη φορά έφερε μια ριζική κοινωνική αλλαγή σε χώρα της Λατινικής Αμερικής» είχε πει ο Κολιάζο.

Μια νέα γενιά αγωνιστών όχι μόνο στο Πουέρτο Ρίκο αλλά και στα γκέτο της Νέας Υόρκης και του Σικάγου, επηρεασμένοι από το κάλεσμα της Κούβας προς σε όλους τους καταπιεσμένους λαούς, αναλαμβάνει την υπόθεση της μάχης για την ανεξαρτησία και προσπαθεί να ακολουθήσει το παράδειγμα της κομμουνιστικής ηγεσίας της Κούβας. Έτσι έχουμε την ίδρυση οργανώσεων όπως το Σοσιαλιστικό Κόμμα και του Κινήματος Υπέρ της Ανεξαρτησίας (Movimiento Pro Independencia). Μέσα από μαζικούς αγώνες σχηματίστηκε η Ομοσπονδία Φοιτητών για την Ανεξαρτησία (FUPI) που παραμένει μέχρι σήμερα μια από τις πιο ριζοσπαστικές οργανώσεις νεολαίας. Μια νέα ριζοσπαστική ηγεσία αναλαμβάνει το Κόμμα Ανεξαρτησίας του Πουέρτο Ρίκο (PIP) που στο πρόγραμμά του στην ανεξαρτησία προσθέτει τη δημοκρατία και τον σοσιαλισμό.

Το Σοσιαλιστικό Κόμμα ιδιαίτερα προσπαθεί να εφαρμόσει την επαναστατική προοπτική της Δεύτερης Διακήρυξης της Αβάνας, αναπτύσσεται γρήγορα και κερδίζει μεγάλη επιρροή στους εργατικούς και κοινωνικούς αγώνες. Την ίδια περίοδο υπήρξε για πρώτη φορά μετά την ήττα των αγώνων του ‘30 και ‘40, μια αναβίωση του εργατικού κινήματος. Μεταξύ 1966 και 1971 γύρω στους 240.000 εργαζόμενους συμμετείχαν σε 344 απεργίες που στα οικονομικά προσθέτουν πια και το αίτημα της ανεξαρτησίας. Ταυτοχρόνως, το Σοσιαλιστικό Κόμμα οργανώνει μια ένοπλη πτέρυγα του κόμματος που αργότερα θα δώσει ιδρυτικά στελέχη των Ματσετέρος, μια ένοπλη επαναστατική αντι-ιμπεριαλιστική οργάνωση.

Στο γκέτο των Πουερτορικανών στο Σικάγο και τη Νέα Υόρκη αναπτύχθηκε η οργάνωση των Young Lords που πήρε μαζικές διαστάσεις. Οι Young Lords, εκτός από την κουβανική επανάσταση, είχαν επηρεαστεί από το κίνημα του Μάλκολμ Χ και των Μαύρων Πανθήρων. Το FBI, με την εφαρμογή του προγράμματος καταστολής γνωστό ως COINTELPRO, κατάφερε αποφασιστικά κτυπήματα στις οργανώσεις που οδηγήθηκαν στη διάλυση. To FBI εφάρμοσε το πρόγραμμα αυτό καταστολής και στο Πουέρτο Ρίκο. Πάνω από 100.000 υποστηρικτές της ανεξαρτησίας είχαν φακελωθεί. Οι φάκελοι περιλάμβαναν 1.800.000 σελίδες.

Μεταξύ των 500 αντιπροσώπων αντι-ιμπεριαλιστικών οργανώσεων από πάνω από 80 χώρες που συμμετείχαν στην Τρι-ηπειρωτική Συνδιάσκεψη στην Αβάνα το 1966 ήταν και Πουερτορικανοί. Η επαναστατική κυβέρνηση της Κούβας προώθησε την οργάνωση εκδηλώσεων αλληλεγγύης προς τον αγώνα των Πουερτορικανών για ανεξαρτησία και την απελευθέρωση των Πέντε επαναστατών. Στο Πουέρτο Ρίκο, στις αρχές της δεκαετίας του 1970 γίνονται οι μεγαλύτερες κινητοποιήσεις για την ανεξαρτησία στην ιστορία του νησιού. Στην Αβάνα ιδρύθηκε και υπάρχει μέχρι σήμερα η Αποστολή του Πουέρτο Ρίκο. Με μια καμπάνια που κράτησε δώδεκα χρόνια, η Κούβα κατάφερε η Επιτροπή Απο-αποικιοποίησης του ΟΗΕ να υιοθετήσει το Πουέρτο Ρίκο και να στηρίξει την ανεξαρτησία του.

Μαζικές κινητοποιήσεις στις οποίες πρωτοστάτησαν το Σοσιαλιστικό Κόμμα , το Κίνημα Υπέρ της Ανεξαρτησίας και το Κόμμα της Ανεξαρτησίας, συνδυάζονταν με ένοπλες δράσεις των Ένοπλων Δυνάμεων Εθνικής Απελευθέρωσης (του FALN) και των Ματσετέρος. Παραμονές της Συνδιάσκεψης του Κινήματος των Αδέσμευτων Χωρών, όπου αναμένονταν μετά από πρόταση της Κούβας το Κίνημα να καλέσει για την απελευθέρωση των Πέντε, η κυβέρνηση των ΗΠΑ απελευθέρωσε τελικά χωρίς όρους τους επαναστάτες Πουερτορικανούς που επέστρεψαν θριαμβευτικά στο νησί.

Όταν ο Φιντέλ μίλησε στον ΟΗΕ το 1979 ως πρόεδρος των Αδέσμευτων Χωρών υπέρ της ανεξαρτησίας, εμείς ήμασταν από έξω σε μια συγκέντρωση αλληλεγγύης στην κουβανική επανάσταση και για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατούμενων. Μετά τη συνέλευση του ΟΗΕ, σε ένα μικρό διαμέρισμα συναντήθηκε ο Φιντέλ με τον Κανσέλ Μιράντα, την Λολίτα Λεμπρόν και τον Ίρβινγκ Φλόρες. Ο Όσκαρ Κολιάζο δεν τα κατάφερε επειδή είχαν πρηστεί τα πόδια του από μια πορεία για το Βιέκες στην οποία συμμετείχε. Οι τέσσερεις μόλις έναν μήνα νωρίτερα είχαν απελευθερωθεί.

Ο Κάστρο τους είπε μεταξύ άλλων ότι το πιο σημαντικό είναι ότι βγήκαν από την φυλακή «με τέτοιο ηθικό κύρος και έχετε μετατραπεί σε ισχυρά εργαλεία του κινήματος για την ανεξαρτησία». Ο Φιντέλ τους προέτρεψε να εργαστούν για την ενότητα όλων των δυνάμεων του κινήματος και σε αυτό μπορούμε να πούμε σημείωσαν δυο σημαντικές νίκες.

Ιδιαίτερα ο Μιράντα και η Λεμπρόν, συμμετείχαν ενεργά, προώθησαν την ενότητα και έδωσαν μια νέα ώθηση στον αγώνα για την απελευθέρωση των δεκαπέντε αγωνιστών του FALN και των Ματσετέρος που βρίσκονταν στις φυλακές των ΗΠΑ καθώς και στον αγώνα να φύγουν οι βάσεις του θανάτου από το Βιέκες.

Κατά τη δεκαετία του 1990 αναπτύχθηκαν εργατικοί αγώνες όπως δύο γενικές απεργίες το 1990 και το 1997. Έδειξαν για άλλη μια φορά πως η εργατική αντίσταση στις επιθέσεις της ντόπιας αστικής τάξης και των ιμπεριαλιστών συνδυάζεται με την μάχη για την ανεξαρτησία.

Οι δυο νικηφόροι αγώνες για την ανεξαρτησία του Πουέρτο Ρίκο, με το κλείσιμο των βάσεων τον Μάη του 2003 και η απελευθέρωση του τελευταίου πολιτικού κρατούμενου, του Όσκαρ Λόπεζ, πέρυσι τον Μάη, είναι αποτέλεσμα της μαζικής καμπάνιας στην οποία συμμετείχαν ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις.

Το κίνημα αγκάλιασε συνδικάτα, οργανώσεις γυναικών, κληρικούς της Καθολικής Εκκλησίας, περιβαλλοντικές οργανώσεις, και κανένα κόμμα ή πολιτική οργάνωση δεν είχε αποκλειστεί. Η νίκη στο Βιέκες ήταν πολύ σημαντική. Η ναυτική βάση των γιάνκηδων ιμπεριαλιστών χρησιμοποιήθηκε για την επέμβασή τους, μεταξύ άλλων, στη Γουατεμάλα το 1954, στο Σάντο Ντομίγκο το 1965, και στη Γρενάδα το 1983. Ο αγώνας τώρα συνεχίζεται εκεί για να δοθεί η γη που συνεχίζουν να κατέχουν οι ΗΠΑ πίσω στους αγρότες. Επίσης, η Ουάσιγκτον να αποκαταστήσει την οικολογική καταστροφή που έχει προκαλέσει με την επί δεκαετίες χρήση όπλων με εμπλουτισμένο ουράνιο, ΤΝΤ, βιολογικών όπλων και άλλων χημικών όπλων στις ασκήσεις του Ναυτικού.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ενότητας που υπήρχε στο κίνημα είναι η δίκη τον Ιούνη του 1980, της Χαϊντέε Μπελτράν Τόρρες, μιας μαχήτριας του FALN. Εκεί βρίσκονταν άνθρωποι από πολλές διαφορετικές οργανώσεις και όλοι μας πεταχτήκαμε όρθιοι και αρχίσαμε να φωνάζουμε «Indepedencia para Puerto Rico» όταν εμφανίστηκαν ξαφνικά στην αίθουσα η Λεμπρόν, ο Κολιάζο και ο Φλόρες. Η Μπελτράν σηκώθηκε, γύρισε την πλάτη της στον δικαστή και απευθυνόμενη σε μας είπε: «Είμαι αιχμάλωτη πολέμου και δεν αναγνωρίζω κανένα δικαστήριο των Γιάνκηδων. Οι Εγκληματίες και οι τρομοκράτες είναι εκείνοι που κρατούν τον λαό μας σε αλυσίδες». Τότε σηκωθήκαμε και πάλι και φωνάξαμε όλοι μαζί: «Viva Puerto Rico Libre! Fuera Yankees de Caribe!»

Την ενότητα όλων των πατριωτικών δυνάμεων στον αγώνα κατά της αποικιοκρατίας προώθησε επίσης ο ιστορικός ηγέτες της μάχης για την ανεξαρτησία και το σοσιαλισμό, ο Φιλιμπέρτο Οχέντα Ρίος, ο οποίος δολοφονήθηκε από το FBI τον Σεπτέμβρη του 2005. Πρόοδος σε αυτή την κατεύθυνση σημειώθηκε το 2014 με το σχηματισμό του Κινήματος Εθνικής Ανεξαρτησίας Χοστοσιάνο.

Σήμερα, η βαθιά οικονομική και κοινωνική κρίση και η ανάπτυξη ενός νέου γύρου εργατικών και αντι-ιμπεριαλιστικών αγώνων έχουν προκαλέσει μια συζήτηση πάνω σε δύο προοπτικές. Μία είναι αυτή που υποστηρίζει ότι ο καπιταλισμός έχει αλλάξει και δεν χρειάζεσαι σήμερα μια επανάσταση αλλά μπορείς μέσα από τους αστικούς θεσμούς, όπως το κοινοβούλιο, και μέσα από μεταρρυθμίσεις να φτάσεις όχι μόνο στην ανεξαρτησία αλλά και στον σοσιαλισμό. Η άλλη είναι η επαναστατική προοπτική της Δεύτερης Διακήρυξης της Αβάνας.

Η Κούβα πραγματοποίησε τον στόχο της Κραυγής της Γιάρα κατακτώντας την πραγματική της εθνική κυριαρχία μέσα από την σοσιαλιστική επανάσταση του Γενάρη 1959. Σε συγκέντρωση το 1950, λίγο πριν τον συλλάβουν, ο Αλμπίζου Κάμπος είπε ότι «Η εξέγερση στη Λάρες είναι η αρχή της επανάστασής μας». Πράγματι, ήταν η αρχή ενός αξιοθαύμαστου αγώνα που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η δολοφονική καταστολή των γιάνκηδων ιμπεριαλιστών εμπόδισε αυτόν τον αγώνα στο Πουέρτο Ρίκο να είχε μια παρόμοια έκβαση με αυτήν της Κούβας.

Ο Όσκαρ Λόπεζ Ριβέρα, όταν βγήκε από την φυλακή μετά από 36 χρόνια τον Μάη 2017, είπε: «Η κουβανική επανάσταση ήταν και είναι το παράδειγμα που ακολουθούμε στον αγώνα για την ανεξαρτησία. Μια μέρα θα φωνάξουμε μαζί και από τις δυο χώρες: «Viva Puerto Rico Libre!» και «Viva Cuba Libre!»