Αν και σίγουρα οι μπριγάδες σήμερα είναι πολύ πιο σύντομες —αντί για 2 ή 3 μήνες είναι πλέον 2 εβδομάδες— και η εθελοντική εργασία —προς μεγάλη μου λύπη— είναι πολύ λιγότερη, μπορώ να πω με βεβαιότητα πως οι μπριγάδες παραμένουν ο καλύτερος τρόπος να γνωρίσει κανείς όχι μόνο την Κούβα και τα σοσιαλιστικά της επιτεύγματα, αλλά και ένας εξαιρετικά σημαντικός δίαυλος διεθνιστικής επικοινωνίας και αλληλεγγύης.
Κι όλα αυτά συνθήκες μάλιστα ασφυκτικού αποκλεισμού από τις ΗΠΑ, γεγονός που δεν πρέπει να προσπερνάμε. Είναι μία συνθήκη που με σοκαριστικό τρόπο γίνεται αντιληπτή σε όλα τα επίπεδα, οδηγώντας με πολλές φορές να σκεφτώ πως ο αποκλεισμός λειτουργεί ως ένα “υποκείμενο νόσημα”, επηρεάζοντας κάθε πιθανή πτυχή της καθημερινότητας των Κουβανών.
Ωστόσο, αν και η Κούβα είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο για το σύστημα υγείας της και την ιατρική βοήθεια που παρέχει σε όλο τον κόσμο ή για το εκπαιδευτικό της σύστημα και την απόλυτη καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, εγώ θα σας μιλήσω για μία λιγότερο γνωστή πλευρά της, αλλά εξίσου σημαντική. Αυτή της πολιτικής προστασίας και της αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών, πεδίο στο οποίο η Κούβα θεωρείται ακόμη και από τον ΟΗΕ ως παράδειγμα προς μίμηση.
Αυτή η πλευρά ήταν και ένα από τα σημαντικά ευρήματα της επιστημονικής μου ενασχόλησης κατά τα τελευταία χρόνια. Ιδιαίτερα στο διδακτορικό μου, μία από τις περιπτώσεις που μελέτησα ήταν αυτή της καταστροφής στη Νέα Ορλεάνη, η οποία, όπως μάλλον γνωρίζεται, προβλήθηκε ως το μεγάλο θύμα του τυφώνα Κατρίνα το 2005, μετρώντας 4000 νεκρούς.
Στην πραγματικότητα, όμως, οι καταστροφές, οι θάνατοι και η ταλαιπωρία οφείλονταν σχεδόν εξολοκλήρου στον ανθρώπινο παράγοντα, σε συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές και πολιτικές διαχείρισης, καθώς και σε μία μακρά ιστορία κοινωνικών και φυλετικών ανισοτήτων, αποκλεισμών και άνισης ανάπτυξης. Οφειλόταν, με άλλα λόγια, σε αυτό που ο κοινωνιολόγος Eric Klinenberg έχει ονομάσει “δολοφονία μέσω των δημόσιων πολιτικών” (murder by public policy), αλλά και σε αυτό που η Naomi Klein ονόμασε —μετά την Κατρίνα— “καπιταλισμό της καταστροφής”.
Και τι μας ενδιαφέρουν όμως όλα αυτά; Μας ενδιαφέρουν γιατί στον αντίποδα της Νέας Ορλεάνης —ή ακόμα ακόμα, αν θέλετε, και στον αντίποδα του δικού μας παραδείγματος της πρόσφατης καταστροφής στη Θεσσαλία— βρίσκεται η Κούβα.
Έχοντας όλα αυτά υπόψη μας, η εμπειρία της Κούβας ήταν όχι μόνο χρήσιμη, αλλά και διαφωτιστική, διότι αποδεικνύει έμπρακτα ότι οι φυσικές καταστροφές δεν αποτελούν από μόνες τους κρίσεις. Αποδεικνύει ότι, αντίθετα, τα φυσικά φαινόμενα μετατρέπονται σε κρίσεις ως αποτέλεσμα του συγκεκριμένου κάθε φορά τρόπου διαχείρισης και της ικανότητας (ή μη) αντιμετώπισής τους από το ίδιο το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα.
Τι κάνει όμως την Κούβα τόσο ξεχωριστή στη διαχείριση των φυσικών καταστροφών;
Αρχικά, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι η γεωγραφική της θέση την τοποθετεί στις πιο επιρρεπείς σε καταστροφές χώρες στον κόσμο. Κάθε χρόνο αντιμετωπίζει τυφώνες και τροπικές καταιγίδες με έντονες βροχοπτώσεις και ισχυρούς ανέμους, πλημμύρες, ξηρασίες αλλά και σεισμούς, έχοντας συνολικά 12 ενεργά ρήγματα με περίπου 2000 σεισμικά γεγονότα ανά έτος. Μάλιστα, αν και είναι το μεγαλύτερο και πιο πολυπληθές νησί της Καραϊβικής, συστηματικά εμφανίζει τον μικρότερο αριθμό θυμάτων από φυσικές καταστροφές.
Το αποτέλεσμα αυτό είναι τυχαίο;
Φυσικά όχι! Διότι η πολιτική προστασία και η διαχείριση των φαινομένων αυτών στην Κούβα δεν περιορίζεται στην τεχνοκρατική θεώρηση με την κατασκευή μεγάλων έργων και υποδομών, αλλά αποτελεί καταρχήν μία πολιτική επιλογή και ένα σύνθετο και πολυεπίπεδο πλέγμα που εμπλέκει την κουβανική κοινωνία στο σύνολό της. Κι έχει σημασία να το θυμηθούμε αυτό τη στιγμή που μετά την καταστροφή στη Θεσσαλία η συζήτηση επικεντρώθηκε αποκλειστικά και μόνο στο ζήτημα των υποδομών και στη λογική του “κι ο Θεός μαζί μας” ή “να μη σου τύχει”.
Το σύστημα πολιτικής προστασίας —ή πολιτικής άμυνας όπως ονομάζεται στην Κούβα— βασίζεται, πέρα από τα έργα υποδομών, στην πρόληψη με τη συνεχή χαρτογράφηση, καταγραφή, επικαιροποίηση και αξιολόγηση των σχεδιασμών, τη σωστή και αδιάκοπη ενημέρωση, τον σωστό συντονισμό όλων των φορέων, τη συμμετοχή αλλά και τη συνεχή εκπαίδευση των πολιτών. Μάλιστα, αυτό το τελευταίο είναι κομβικής σημασίας. Η εκπαίδευση ξεκινάει από το σχολείο με ειδικά προγράμματα και συνεχίζεται για κάθε ενήλικα με ειδική εκπαίδευση στη διαχείριση καταστροφών (πχ πώς να συμβάλλει στις διαδικασίες εκκένωσης σε περίπτωση τυφώνα).
Ο σχεδιασμός για τις φυσικές καταστροφές συνιστά ένα αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής και οικονομικής ζωής της Κούβας, τόσο σε επίπεδο εθνικό, όσο και σε επίπεδο τοπικό. Οι τοπικές CDR (Επιτροπές για την Υπεράσπιση της Επανάστασης) κατέχουν κεντρικό ρόλο, στον συντονισμό (οργάνωση, εκπαίδευση και κινητοποίηση των πολιτών σε επίπεδο κτηρίου/συγκροτήματος κατοικιών/γειτονιάς κλπ, όπου ο καθένας αναλαμβάνει ένα συγκεκριμένο καθήκον σε περίπτωση κινδύνου καταστροφής), αλλά και στην προετοιμασία, αναγνωρίζοντας και καταγράφοντας τις ευαλωτότητες και τις ειδικές ανάγκες όλων των κατοίκων σε μία περιοχή, αλλά και τις ευαλωτότητες σε επίπεδο κτηρίων (κατοικίες κλπ) και υποδομών.
Κάθε χρόνο, όταν ξεκινάει η περίοδος των τυφώνων (τέλη Μαΐου—τέλη Νοεμβρίου), επικεφαλείς από όλα τα πολλαπλά επίπεδα αυτής της ουσιαστικής διακυβέρνησης κάνουν απολογισμό, καταγράφουν τα νέα στοιχεία και επανεξετάζουν τους σχεδιασμούς βάσει της εμπειρίας του περασμένου έτους. Επιπλέον, διοργανώνεται παράλληλα και η ετήσια διήμερη άσκηση Meteoro στην οποία συμμετέχουν όλοι οι Κουβανοί. Η άσκηση προσομοίωσης καταστροφής τεστάρει την ετοιμότητα τόσο σε επίπεδο εθνικό όσο και τοπικό, με συμμετοχικές δραστηριότητες ανάλογα και με τις ανάγκες και ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής.
Αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση τυφώνα ο καθένας γνωρίζει εκ των προτέρων τι πρέπει να κάνει, πού πρέπει να πάει, πού να απευθυνθεί και πώς να βοηθήσει. Παράλληλα, όμως, κινητοποιείται και όλος ο μηχανισμός, καταγράφεται η κατάσταση και οι προμήθειες στα καταφύγια, προετοιμάζεται η εκκένωση των περιοχών που πρόκειται να πληγούν, οι οποίες και εφοδιάζονται με γεννήτριες, πόσιμο νερό και επιπλέον ιατρικό προσωπικό τις μέρες πριν τον τυφώνα, ώστε υπηρεσίες στρατηγικού χαρακτήρα (νοσοκομεία, φούρνοι, τηλεφωνικές υπηρεσίες κλπ) να μπορούν να συνεχίσουν τη λειτουργία τους.
Τα μέτρα, όμως, δεν είναι μόνο προληπτικά, αλλά και κατασταλτικά (όπως ονομάζονται), δηλαδή μέτρα για την άμεση επέμβαση και διάσωση των εγκλωβισμένων, την αποκατάσταση των καταστροφών, αλλά και ανακουφιστικά, για την βοήθεια και υποστήριξη των πληγέντων στις μακροχρόνιες συνέπειες της καταστροφής. Για να καταλάβουμε πόσο σημαντική είναι η διαχείριση των επιπτώσεων, αρκεί να πούμε ότι στην περίπτωση της Νέας Ορλεάνης, ενώ τα άμεσα θύματα του τυφώνα υπολογίζονται στα 1500, η αργή, καθυστερημένη και εγκληματικά ασυντόνιστη απάντηση της τοπικής, πολιτειακής και ομοσπονδιακής κυβέρνησης ανέβασε το κόστος σε ανθρώπινες ζωές στις 4000, από ψυχικές ασθένειες, στρες, μολύνσεις, εμβάθυνση της φτώχειας, καθώς και από την κατάρρευση του συστήματος ιατρικής περίθαλψης κατά τη διάρκεια των πρώτων έξι μηνών μετά τον τυφώνα.
Αξιολογώντας, λοιπόν, το σύνθετο πλέγμα που διαρθρώνει την Πολιτική Προστασία στην Κούβα, διαπιστώνουμε ότι βάζει πρώτα και πάνω απ όλα τις ανθρώπινες ζωές και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Μία λογική η οποία, πρέπει να το υπογραμμίσω, δεν βασίζεται στην ατομική ευθύνη, αλλά στη συλλογική δράση.
Αυτός ο προανατολισμός και τα αποτελέσματά του χαρακτηρίζουν την Κούβα ως μία χώρα με ένα από τα καλύτερα συστήματα πολιτικής προστασίας παγκοσμίως. Και αυτό της δίνει τη δυνατότητα να δρα διεθνιστικά προς άλλες χώρες μετά από φυσικές καταστροφές, με τις εξαιρετικά καλά εκπαιδευμένες μπριγάδες της, όπως η μπριγάδα Χένρι Ριβ.
Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι μέσα από αυτή τη δράση η Κούβα δεν προσδοκά οικονομικά ανταλλάγματα και δεν επιδιώκει τη δημιουργία σχέσεων εξουσίας, εξάρτησης, κυριαρχίας και υποτέλειας. Αυτό εξάλλου υπογράμμιζε και ο Τομά Σανκαρά, ηγέτης της λαϊκής επαναστατικής κυβέρνησης και πρώτος πρόεδρος της ανεξάρτητης Μπουρκίνα Φάσο, που συχνά ονομάζεται “Αφρικανός Τσε Γκεβάρα”. Ο Σανκαρά, στην ιστορική του ομιλία στον ΟΗΕ το 1984, εξήγησε τα αποτελέσματα της αποικιοκρατίας και της “αναπτυξιακής” πολιτικής μέσω της διεθνούς βοήθειας που εφαρμόστηκε μετά την απο-αποικιοποίηση στις τότε “αναπτυσσόμενες” χώρες, λέγοντας: “Εμείς δεν θέλουμε αυτή τη μορφή ανθρωπιστικής βοήθειας. Θέλουμε τη βοήθεια εκείνη που θα συμβάλλει στο να μπορέσουμε να απαλλαγούμε τελικά από την ανάγκη για βοήθεια”.
Το δρόμο που επιζητούσε ο Σανκαρά δείχνει έμπρακτα η Κούβα μέχρι σήμερα, τόσο στο εσωτερικό της, όσο και στον τρόπο με τον οποίο οι μπριγάδες που η ίδια στέλνει βοηθούν τις πληγείσες από φυσικές καταστροφές περιοχές να σταθούν στα πόδια τους και να αναπτύξουν τους δικούς τους μηχανισμούς πρόληψης και αντιμετώπισης μελλοντικών καταστροφών.
Έχουμε, λοιπόν, πολλά να μάθουμε από την Κούβα. Αλλά για εμένα, το κυριότερο που κράτησα από την εμπειρία της μπριγάδας και της γνωριμίας μου με την Κούβα ήταν ότι για πρώτη φορά ένιωσα πως βρίσκομαι σε έναν τόπο στον οποίο παλεύουμε για κάτι και όχι ενάντια σε κάτι. Ή όπως έγραφε και ο κοινωνιολόγος C. Wright Mills στο βιβλίο του “Άκου Γιάνκη”, “δεν ανησυχούμε για την επανάσταση στην Κούβα, αλλά ανησυχούμε μαζί της και στο πλάι της”.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου