Παρουσίαση του βιβλίου του Χάρι Βιγιέγας «Πόμπο, Κούβα και Αγκόλα: ο πόλεμος για την ελευθερία»

Χοσέ Οριόλ Μαρέρο Μαρτίνες
Αθήνα, 6 Απρίλη 2019

PDF

Η νίκη των κουβανικών διεθνιστικών εθελοντικών δυνάμεων απέναντι στο καθεστώς της Νότιας Αφρικής, μαζί με τους αδελφούς μας από την Αγκόλα και την Ναμίμπια, έθεσε τις προϋποθέσεις για την πτώση του φασισμού της λευκής υπεροχής, του πυρηνικού απαρτχάιντ, διότι ήταν γνωστό ότι η Νότια Αφρική διέθετε στο οπλοστάσιο της τρεις φορές περισσότερες ατομικές βόμβες, από αυτές που έριξαν οι ΗΠΑ ενάντια σε παιδιά, γυναίκες και ηλικιωμένους στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. 

Παρόλα αυτά, όταν τελειώνει ένας πόλεμος δίκαιος και νικηφόρος, ξεκινάει ένας άλλος: ο πόλεμος ενάντια στη διαστρέβλωση της αλήθειας, ο πόλεμος για την αλήθεια. Αυτός ο κανόνας ισχύει κυρίως, μετά τις νίκες ενάντια στο φασισμό: Ευρώπη, 1945 και Αφρική, 1988. Ισχύει επίσης και ένας άλλος κανόνας: και οι δύο αντιφασιστικές νίκες κερδήθηκαν από τον Σοσιαλισμό.

Τόσο ο Μαντέλα όσο και ο Φιντέλ κατήγγειλαν από πολύ νωρίς την διαστρέβλωση της αλήθειας σχετικά με τον πόλεμο της Αγκόλα και επέμειναν στην ανάγκη να διατηρηθεί η ιστορία του, μακριά από χειραγωγήσεις. Ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής τόνισε ότι: «αποτελεί καθήκον, να μην σβηστεί από την ιστορική μνήμη αυτή η σελίδα αλληλεγγύης, που άλλαξε την ιστορία του κόσμου».

Και το 2005, στην 30^η επέτειο από την άφιξη των πρώτων κουβανών διεθνιστών της Αγκόλα, ο Φιντέλ Κάστρο τράβηξε την προσοχή πάνω σε αυτό το ίδιο θέμα, λέγοντας: «η ηρωική αλληλεγγύη της Κούβας με τους αδελφούς λαούς δεν είναι αρκετά γνωστή (…) εκείνη την εξαίρετη εποποιία δεν την έχει διηγηθεί κανείς πλήρως και με ακρίβεια (…) ο ιμπεριαλισμός των γιάνκηδων πραγματοποιεί μια επίπονη προσπάθεια, ώστε το όνομα της Κούβας να μην εμφανίζεται ούτε καν στις εκδηλώσεις μνήμης. Και ως απαύγασμα όλου αυτού, επιδιώκουν να ξαναγράψουν την ιστορία: αφού δεν εμφανίζεται πουθενά η Κούβα, τότε δεν είχε και καμία απολύτως σχέση με την ανεξαρτησία της Αγκόλα, την ανεξαρτησία της Ναμίμπια και την ήττα των, μέχρι τότε αήττητων, δυνάμεων του στρατού του απαρτχάιντ: η Κούβα δεν υπάρχει καν, όλα ήταν έργο συμπτώσεων και στη φαντασία των λαών. Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών επίσης, δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τους εκατοντάδες χιλιάδες δολοφονημένους αγκολάνους, ,με τα χιλιάδες ισοπεδωμένα χωριά, με τις εκατομμύρια νάρκες που φυτεύτηκαν στο έδαφος της Αγκόλα, και που συνεχώς, ακόμα και σήμερα, στοιχίζουν τη ζωή σε παιδιά, γυναίκες και πολίτες αυτής της χώρας. Αυτό αποτελεί προσβολή προς τους λαούς της Αγκόλα, της Ναμίμπια και της Νότιας Αφρικής που αγωνίστηκαν τόσο. Και επίσης, αποτελεί χονδροειδή αδικία ενάντια στην Κούβα, τη μοναδική μη αφρικανική χώρα που πολέμησε και έχυσε το αίμα της για την Αφρική και ενάντια στο επονείδιστο καθεστώς του απαρτχάιντ». (Τέλος της παράθεσης.)

***

Θα γίνει κατανοητό παρακάτω, γιατί ο κουβανικός λαός ευχαριστεί τους διοργανωτές για την πραγματοποίηση αυτή της εκδήλωσης, μια χειρονομία βαθιά αλληλέγγυα, αδελφική και αναγκαία. Και κάτι ακόμα. Ο κουβανικός λαός ευχαριστεί όσους κατέστησαν δυνατή την έκδοση στα ελληνικά του βιβλίου Κούβα και Αγκόλα: ο πόλεμος για την ελευθερία, για τον σκοπό που το κάνουν, διότι είναι πολύτιμος και αξιόλογος. Το βιβλίο αυτό είναι μια μαρτυρία του απόστρατου Στρατηγού Ταξιαρχίας, Χάρι Βιγιέγας, στον οποίο ο διοικητής του, ο Ερνέστο Γκεβάρα, του έδωσε το πολεμικό ψευδώνυμο «Πόμπο», το 1965, κατά τη διάρκεια μιας αποστολής που και οι δύο έπαιρναν μέρος.

Τόσο οι εκδότες του βιβλίου, όσο και οι διοργανωτές αυτής της παρουσίασης, ας δεχτούν τις πιο θερμές ευχαριστίες, στο όνομα των κουβανών διεθνιστών μαχητών του πολέμου της Αγκόλα. Και ας δεχτούν επίσης, από το βωμό της αθανασίας και της δόξας, τις ευχαριστίες των 2077 κουβανών νεκρών στη μάχη. Εκδηλώσεις σαν κι αυτές, επιβεβαιώνουν, και από την Ελλάδα, ότι το αίμα τους δεν χύθηκε άδικα.

Στους παρόντες, η ιστορία επεφύλαξε ένα προνόμιο: το να παρευρεθούν στην παρουσίαση του πρώτου βιβλίου που εκδίδεται στα ελληνικά, σχετικά με τον αγώνα των κουβανικών εθελοντικών διεθνιστικών δυνάμεων στρατού στον πόλεμο της Αγκόλα (1975-1991).

Η ανάγνωση αυτού του βιβλίου θα είναι ένας τρόπος να βρεθούμε στα πεδία της μάχης, της αντιαποικιακής, αντιιμπεριαλιστικής και αντιφασιστικής εποποιίας του τελευταίου τετάρτου του 20^ου αιώνα στην Αφρική. Θα είναι ένας τρόπος να μάθουμε την αλήθεια για ένα γεγονός που επιχειρείται να χειραγωγηθεί και να διαστρεβλωθεί. Και κυρίως, θα είναι ένα όπλο για να συνταχθούμε κι εμείς, στον πόλεμο για την αλήθεια, θέμα καθόλου αμελητέο.

Το βιβλίο του Στρατηγού Χάρι Βιγιέγας, «Πόμπο»: Κούβα και Αγκόλα: ο πόλεμος για την ελευθερία, είναι ένα σημαντικό βιβλίο. Ο αναγνώστης θα βρει ένα περιεχόμενο δομημένο θεματικά σε 8 κεφάλαια, στα οποία περιγράφονται ηρωικές μάχες, όπως της Γκανγκάμπα ή του Κουίτο Καναβάλε. Σε άλλα κεφάλαια, αναλύεται ο διεθνισμός της Κούβας στην Αφρική, η πτώση της πορτογαλικής αυτοκρατορίας και η ήττα της πρώτης νοτιοαφρικανικής εισβολής στην Αγκόλα. Ένα από τα κεφάλαια, αναλύει τον ρόλο της UNITA και της Νότιας Αφρικής στον ανορθόδοξο πόλεμο που διεξαγόταν μέσα στην Αγκόλα, μεταξύ 1976 και 1987. Άλλο, είναι αφιερωμένο στις διεθνιστικές Αποστολές στην Αιθιοπία και την Μοζαμβίκη. Τέλος, προσεγγίζεται ο στρατηγικός ρόλος που έπαιξε ο Φιντέλ Κάστρο στην καθοδήγηση του πολέμου της Αγκόλα.

Ο Χάρι Βιγιέγας, ο «Πόμπο», διαθέτει ένα μακρύ επαναστατικό και μάχιμο ιστορικό. Συμμετείχε σε παράνομες ενέργειες ενάντια στην τυραννία του Φουλχένσιο Μπατίστα, που υποστηριζόταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στα 17 του, εντάχθηκε στον Επαναστατικό Στρατό, με αρχηγό τον Φιντέλ Κάστρο στην Σιέρα Μαέστρα. Ήταν μέλος της Φάλαγγας Νο.4 με διοικητή τον Τσε. Ως μέλος της, συμμετείχε στην στρατηγική τελική μάχη του Απελευθερωτικού Πολέμου, τη Μάχη της Σάντα Κλάρα. Με την νίκη της Επανάστασης, μπαίνει επικεφαλής της προσωπικής φρουράς του Τσε. Το 1965, πήγε ως εθελοντής σε διεθνιστική στρατιωτική αποστολή και πολέμησε στο Κονγκό. Το 1966 και 1967 πολέμησε στο Αντάρτικο του Τσε, στην Βολιβία. Όπως είναι γνωστό, στο φαράγγι του Ελ Γιούρο πέφτει στη μάχη ο Τσε. Μια ομάδα από 3 κουβανούς και 2 βολιβιανούς, με διοικητή τον Πόμπο, καταφέρνουν να σπάσουν τον ισχυρό κλοιό του στρατού της Βολιβίας που υποστηριζόταν από τη CIA. Καταφέρνει να περάσει στη Χιλή και το 1968, να επιστρέψει στην Κούβα.

Την δεκαετία του ’70 διορίζεται Αρχηγός της Ταξιαρχίας Συνόρων, μια κουβανική Στρατιωτική Μονάδα που βρίσκεται στα περίχωρα της Ναυτικής Βάσης του Γκουαντάναμο, έδαφος που κατέχουν παράνομα οι Ηνωμένες Πολιτείες. Μεταξύ 1977 και 1979, αναλαμβάνει Αρχηγός του Συντάγματος Μηχανοκίνητου Πεζικού στη βόρεια περιοχή της Αγκόλα και βοήθησε στη διεύθυνση της Κουβανικής Διεθνιστικής Αποστολής στην Αγκόλα [Misión Militar Cubana en Angola (MMCA)]. Το 1979, διατέλεσε Αρχηγός του Συντάγματος Μηχανοκίνητου Πεζικού της Μεραρχίας Αρμάτων Μάχης των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων (FAR). Στα 1981-1988, αναλαμβάνει Σύνδεσμος μεταξύ της Ανώτατης Κουβανικής Διοίκησης στην Αγκόλα και της Ειδικής Στρατιωτικής Διοίκησης των Ενόπλων Δυνάμεων στην Αβάνα, που καθοδηγείται από τον Φιντέλ Κάστρο.

Μετά τη νίκη στο Κουίτο Καναβάλε, το 1988, παραμένει στην Αγκόλα ως Αρχηγός Επιχειρήσεων της Κουβανικής Στρατιωτικής Αποστολής. Ολοκληρώνει την αποστολή του το 1990, μαζί με τον Αρχηγό της Κουβανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Αγκόλα, Ήρωα της Δημοκρατίας της Κούβας και Στρατηγό του Σώματος Στρατού, τον Λεοπόλδο Σίντρας Φρίας, Υπουργό των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων και επικεφαλής της στρατηγικής μάχης του Κουίτο Καναβάλε.

Ο «Πόμπο» είναι Ήρωας της Δημοκρατίας της Κούβας από το 1995, ανώτατη τιμητική διάκριση του κουβανικού Κράτους. Κατέχει πάνω από 50 μετάλλια και τιμητικές διακρίσεις. Υπήρξε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας και Βουλευτής της Εθνοσυνέλευσης της Λαϊκής Εξουσίας της Δημοκρατίας της Κούβας. Είχε το προνόμιο να είναι παρών στη Σιέρα Μαέστρα, στην Φάλαγγα του Τσε, στην μάχη της Σάντα Κλάρα, στο Κονγκό, στην Βολιβία με τον Τσε, στην Ταξιαρχία Συνόρων, στο μεγαλύτερο μέρος των διαφόρων σταδίων του πολέμου της Αγκόλα. Υπήρξε εξέχων μάρτυρας και πρωταγωνιστής της σταθεροποίησης της ανεξαρτησίας της Αγκόλα, της ανεξαρτησίας της Ναμίμπια και της εσπευσμένης πτώσης του απαρτχάιντ. Ένας ταπεινός χωρικός, με καταγωγή από την Γιάρα, στην απομακρυσμένη κουβανική Ανατολική Επαρχία.

Ακριβώς όπως και κάθε μέλος των κουβανικών διεθνιστικών στρατιωτικών δυνάμεων, ο «Πόμπο» πήγε στον πόλεμο της Αγκόλα εθελοντικά και χωρίς να πάρει σαν αντάλλαγμα καμία απολύτως προσωπική ανταμοιβή. Ήταν αξιωματικός. Τραυματίστηκε δύο φορές. Είναι γνωστό, ότι το ένα τέταρτο των κουβανών που έπεσαν στις μάχες ήταν αξιωματικοί των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων, ξεκινώντας από το βαθμό του λοχία, μέχρι το βαθμό του στρατηγού. Πολύ σύντομα, στις 11Δεκέμβρη 1975, θα έπεφτε στη μάχη ο πρώτος νεκρός κουβανός Στρατηγός στον πόλεμο της Αγκόλα, στη μάχη του Έμπο, όταν μια αντιαρματική νάρκη κατέστρεψε ένα τεθωρακισμένο. Ήταν ο Στρατηγός Ραούλ Ντίας-Αργουέγες. Ηλικία; 39 χρονών.

Το Κούβα και Αγκόλα: ο πόλεμος για την ελευθερία, είναι μια πολύτιμη μαρτυρία –ανάμεσα σε αυτές που ήδη υπάρχουν και σε άλλες που θα έρθουν στο φως -, σχετικά με την πιο σημαντική, ριψοκίνδυνη, στρατηγική και λαμπρή σελίδα του διεθνισμού της κουβανικής Επανάστασης: τη συμμετοχή εθελοντικών στρατιωτικών δυνάμεων που αποτελούνταν από 381.432 κουβανούς στρατιώτες και αξιωματικούς στον πόλεμο για την εθνική ανεξαρτησία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αγκόλα, μεταξύ 1975 και 1991, μετά από αίτημα της νόμιμης κυβέρνησης αυτού του αδερφού αφρικανικού έθνους, με Πρόεδρο τον θεμελιωτή της Ανεξαρτησίας της Αγκόλα, Ντ. Αγκοστίνο Νέτο.

Αυτό το βιβλίο, εκτός του ότι αποτελεί μια πολύτιμη μαρτυρία πάνω σε ένα σημαντικό κομμάτι της κουβανικής εποποιίας στην Αφρική, αποτελεί και έναν φόρο τιμής στους κουβανούς διεθνιστές μαχητές που πήραν μέρος σε αυτόν τον άθλο. Και έρχεται να προστεθεί στην πρόσφατη αναγνώριση που προσέφεραν ο λαός της Αγκόλα και οι λαοί των χωρών της νότιας περιοχής της Αφρικής στους κουβανούς και αφρικανούς ήρωες και μάρτυρες που συμμετείχαν στην απελευθέρωση αυτών των αφρικανικών εθνών. Αυτή η αναγνώριση αντανακλάται στην έγκριση από την Εθνοσυνέλευση της Αγκόλα και την Κοινότητα για την Ανάπτυξη της νότιας Περιοχής της Αφρικής (SADEC, τα αρχικά της στα αγγλικά), για την ανακήρυξη της 23ης Μάρτη, ημερομηνία της νίκης στο Κουίτο Καναβάλε, ως επίσημη Ημέρα της Απελευθέρωσης της Αφρικής του Νότου. Αυτός ο φόρος τιμής δημοσιοποιήθηκε στις 23 Μάρτη, κατά τον γιορτασμό της 31ης Επετείου της νίκης στο Κουίτο Καναβάλε, στον οποίον συμμετείχαν αρχηγοί Κρατών και εκπρόσωποι των κυβερνήσεων χωρών της SADEC, καθώς και ο Πρώτος Αντιπρόεδρος της Κούβας, ο Σαλβαδόρ Βαλντές Μέσα, ανταποκρινόμενος στην πρόσκληση που έκανε ο Πρόεδρος της Αγκόλα Ζοάο Ζοάο Μανουέλ Γκονσάλβες Λουρένσο στον Πρόεδρο Μιγκέλ Ντίας-Κανέλ Μπερμούντες, για να παραστεί στην συγκεκριμένη εκδήλωση μνήμης. Απονεμήθηκε δε στον κουβανικό λαό, το μετάλλιο Στρατιωτικής Ανδρείας πρώτου βαθμού.

***

Η ανεξαρτησία της Αγκόλα το 1975 – μετά από 500 χρόνια αποικιοκρατίας -, δυστυχώς δεν πέρασε μέσα από έναν ειρηνικό δρόμο, γιατί ποτέ δεν είναι ειρηνική η Διαδρομή του Σκλάβου. Έπρεπε να κατακτηθεί με τίμημα εκατοντάδες χιλιάδες ζωές, να ζήσει τα τρομερά γεγονότα ενός μακρόχρονου πολέμου που επιβλήθηκε από τα συμφέροντα του βορειοαμερικανικού ιμπεριαλισμού.

Είναι πασίγνωστο ότι οι ΗΠΑ οργάνωσαν και έβαλαν σε εφαρμογή ένα μυστικό σχέδιο για να τρίξουν τα δόντια στρατιωτικά στην Αγκόλα, από βορρά και από νότο, χρησιμοποιώντας τον στρατό της Νότιας Αφρικής (Νότος), το στρατό του Ζαίρ (Βορράς), την Εθνική Ένωση για την Ολική Ανεξαρτησία της Αγκόλα (UNITA) του Τζόνας Σαβίμπι (Νότος και Κεντρική Αγκόλα, υποστηριζόμενη από την CIA και την Νότια Αφρική) και το Εθνικό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Αγκόλα (FNLA) του Χόλντεν Ρομπέρτο (Βορράς, υποστηριζόμενο από την CIA και το Ζαίρ).

Το FNLA και η UNITA διατηρούσαν μια μακρόχρονη, εξακριβωμένη και στενή σχέση με την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (CIA). Υποστηρίζονταν επαρκώς στρατιωτικά, οικονομικά και τεχνικά από τις ΗΠΑ. Ένα αξέχαστο «αξιοπερίεργο» γεγονός ήταν ότι, μερικές φορές, τις ξάστερες νύχτες, φαίνονταν να υπερίπτανται στον έναστρο ουρανό του Νότιου Μετώπου περισσότεροι δορυφόροι απ’ ότι τα αστέρια στον ουρανό.

Οι πατριωτικές, αντιιμπεριαλιστικές και αντιαποικιακές δυνάμεις της ανεξαρτησίας της Αγκόλα ήταν πλειοψηφία και είχαν τη μεγαλύτερη κοινωνική βάση. Ήταν ενωμένες γύρω από το Λαϊκό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Αγκόλα (MPLA), με πρόεδρο τον ιστορικό του ηγέτη Ντ. Αγκοστίνο Νέτο. Το ένοπλο τμήμα τους ήταν οι Λαϊκές Ένοπλες Δυνάμεις για την Απελευθέρωση της Αγκόλα (FAPLA). Ο Νέτο είχε την στήριξη των αφρικανικών λαών και την αναγνώριση όλου του κόσμου. Είχε οργανώσει και καθοδηγήσει την αντίσταση της Αγκόλα για πολλά χρόνια. Η Αγκόλα ήταν η πιο μεγάλη και πλούσια πορτογαλική αποικία στην Αφρική.

Το 1974, λαμβάνει χώρα στην Πορτογαλία η επονομαζόμενη Επανάσταση των γαρυφάλλων, με επικεφαλής νεαρούς αξιωματικούς. Η φασιστική δικτατορία και η αποικιακή αυτοκρατορία πέφτει. Η Πορτογαλία, που ήδη έβλεπε πολύ αποδυναμωμένη την εξουσία της στην Αγκόλα, τη Γουινέα Μπισάου, το Πράσινο Ακρωτήρι, το Σάντο Τομέ και Πρίνσιπε και την Μοζαμβίκη, ειδικότερα μετά τον νικηφόρο αντιαποικιακό πόλεμο στη Γουινέα Μπισάου, υπό την καθοδήγηση του Αμίλκαρ Καμπράλ, παραχωρεί την ανεξαρτησία σε όλες τις αφρικανικές αποικίες της. Ορίζεται ως επίσημη μέρα Ανεξαρτησίας της Αγκόλα, η 11η Νοέμβρη του 1975.

Αντί να χρησιμοποιήσουν τις ειρηνικές και δημοκρατικές πρακτικές της πολιτικής πάλης, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις οργανώνουν μια στρατιωτική επίθεση, με στόχο να καταλάβουν την Λουάντα, την ημέρα ακριβώς που είχε οριστεί ως μέρα ανεξαρτησίας της. Ήθελαν να μετατρέψουν την Αγκόλα σε μια συγκυριαρχία του Ζαίρ και να εγκαταστήσουν μια κυβέρνηση-μαριονέτα υπό την αιγίδα του Μομπούτο και του νοτιοαφρικανικού φασισμού.

Σύμφωνα με αυτήν την στρατηγική, τέθηκε σε εφαρμογή μια στρατιωτική επίθεση από βορρά: προερχόμενη από το Ζαίρ (Κονγκό) και την Ροδεσία (σημερινή Ζιμπάμπουε). Σύμφωνα με το σχέδιο τον γιάνκηδων, τον Οκτώβρη του 1975, η Δημοκρατία της Νότιας Αφρικής εισβάλει επίσης στην Αγκόλα από το νότο, με φάλαγγες που προέρχονταν από την όμορη αποικία της Ναμίμπια, οι οποίες προχώρησαν προς την Λουάντα, σε μεγάλο βάθος μέσα στο έδαφος της Αγκόλα. Αυτό το γεγονός θα αποτελούσε την πρώτη μεγάλη νοτιοαφρικανική εισβολή στην Αγκόλα.

Συνδυάστηκαν λοιπόν δύο μεγάλες επιθέσεις: μία από το βορρά και μία από το νότο, με στόχο να δημιουργήσουν κλοιό γύρω από τη Λουάντα και στρατιωτική ασφυξία στις FAPLA – γεγονός που θα ήταν αναπόφευκτο-, κι έτσι να εμποδίσουν στρατιωτικά την ανεξαρτησία της Αγκόλα. Το FNLA του Χόλντεν Ρομπέρτο και η UNITA του Σαβίμπι συμμετέχουν σε αυτές τις επιθέσεις στο πλευρό των ξένων εισβολέων.

Ο Μομπούτο Σέσε Σέκο, στρατιωτικός, που υπέκλεψε την εξουσία και έγινε δικτάτορας της Δημοκρατίας του Ζαίρ και τον οποίο ο Ρόναλντ Ρίγκαν βάφτισε κυνικά «αγωνιστή της ελευθερίας», ήθελε επιπλέον να προσαρτήσει στο Ζαίρ την επαρχία Καμπίντα της Αγκόλα, πολύ πλούσια σε πετρέλαιο και άλλους σημαντικούς φυσικούς πόρους.

Έως τον Οκτώβρη του 1975, όταν ξεκινούν οι επιθέσεις και οι εισβολές από βορρά και νότο, στην Αγκόλα υπήρχε μόνο μια στρατιωτική δύναμη 480 κουβανών στρατιωτικών εκπαιδευτών, που ήταν σύμβουλοι των FAPLA, αλλά δεν αποτελούσαν μάχιμες μονάδες.

Αυτή η κουβανική στήριξη στις FAPLA είχε συμφωνηθεί από το 1965, μεταξύ του Τσε Γκεβάρα και του Αγκοστίνο Νέτο, όταν ο Τσε, ο Πόμπο και άλλοι κουβανοί εθελοντές βρίσκονταν σε αποστολή στο Κονγκό. Αν και, ήδη από το 1964, είχε ξεκινήσει η συνεργασία της Κούβας με τον αγώνα για την ανεξαρτησία της Αγκόλα και της Γουινέας Μπισάου, η οποία συνίστατο ουσιαστικά στην προετοιμασία στελεχών, την αποστολή εκπαιδευτών και την υλική βοήθεια. Ιδιαίτερα στην Γουινέα Μπισάου, που κατόρθωσε την ανεξαρτησία της από την Πορτογαλία το 1974, περίπου 60 κουβανοί εθελοντές διεθνιστές, ανάμεσά τους και 10 γιατροί, παρέμειναν μαζί με τους αντάρτες 10 χρόνια, από το 1964 δηλαδή.

Στις πρώτες νοτιοαφρικανικές επιθέσεις του 1975, σε άνισες μάχες, έχασαν τη ζωή τους οχτώ από τους κουβανούς εκπαιδευτές και 7 τραυματίστηκαν, μαχόμενοι μαζί με τους αγκολάνους μαθητές τους. Ήταν η πρώτη φορά που ενωνόταν το αίμα της Κούβας και της Αγκόλα, για να συνδράμουν στην ελευθερία αυτής της χώρας, που είχε υποφέρει τόσο. Οι νοτιοαφρικανοί έχασαν έξι τεθωρακισμένα οχήματα και δεν αποκάλυψαν ποτέ το νούμερο από τις πολυάριθμες απώλειες των στρατιωτών τους.

Παίρνοντας υπόψη την σοβαρή κατάσταση που είχε δημιουργηθεί μέχρι τον Οκτώβρη του 1975, η μεταβατική κυβέρνηση της Αγκόλα ζήτησε στρατιωτική βοήθεια από την Κούβα, για να σταματήσει τις εξωτερικές επεμβάσεις. Η Κούβα, μετά από αυτό το αίτημα και χωρίς δισταγμό, οργάνωσε μια επείγουσα στρατιωτική δράση, της οποίας το κωδικό όνομα ήταν Επιχείρηση Καρλότα. Σύμφωνα με τον Φιντέλ Κάστρο, αυτή θα αποτελούσε «την πιο δίκαιη, παρατεταμένη, μαζική και επιτυχημένη διεθνιστική στρατιωτική εκστρατεία της χώρας μας». Επίσημα βορειοαμερικανικά έγγραφα που αποχαρακτηρίστηκαν αργότερα, μας επέτρεψαν να μάθουμε ότι ούτε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, ούτε ο Κίσινγκερ, ούτε οι υπηρεσίες πληροφοριών αυτής της χώρας, φαντάστηκαν ποτέ τη συμμετοχή της Κούβας σε αυτόν τον αγώνα. Ποτέ άλλοτε μια χώρα του Τρίτου Κόσμου δεν είχε δράσει υποστηρίζοντας έναν άλλο λαό σε μια στρατιωτική σύγκρουση, πέρα από την γεωγραφική της εγγύτητα. Σε αυτήν την περίπτωση, η βοήθεια προσφέρθηκε 12 χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Σύμφωνα με τον Νέλσον Μαντέλα, «στην ιστορία της Αφρικής δεν έχει ξανασυμβεί ένας άλλος λαός να έχει ξεσηκωθεί για την υπεράσπιση ενός από εμάς».

Επί της ουσίας, η απόφαση που πάρθηκε από την Ανώτατη Καθοδήγηση της κουβανικής Επανάστασης τον Οκτώβρη του 1975, βασίστηκε στο ότι, η ζωή των κουβανών εκπαιδευτών που ήδη μάχονταν στην Αγκόλα δεν θα αφηνόταν στην τύχη της, αλλά ούτε και η ζωή των αγκολάνων μαχητών, πολύ περισσότερο δε, η ανεξαρτησία της Αγκόλα, ύστερα από έναν μακρόχρονο αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τον φασισμό. Με την υιοθέτηση αυτής της στρατηγικής απόφασης ξεκίνησε η ριψοκίνδυνη και ηρωική Επιχείρηση Καρλότα, πριν από 44 χρόνια, της οποίας την αφήγηση, μας δωρίζει σήμερα ο Πόμπο, ως άμεσος συμμέτοχος, εδώ στην Αθήνα, στην ελληνική γλώσσα.

Έτσι λοιπόν, μια δύναμη 200 κουβανών μαχητών –από τις Ειδικές Δυνάμεις και 6 συστοιχίες Πυροβολικού-, στέλνεται στην Λουάντα από αέρα και θάλασσα, σε πλήρη διαθεσιμότητα μάχης. Φτάνουν στην Αγκόλα και αμέσως παίρνουν μέρος στη μάχη. Σαν αποτέλεσμα, οι δυνάμεις των εισβολέων που πλησίαζαν την Λουάντα ακινητοποιούνται ή εξολοθρεύονται και εγκαταλείπουν το πεδίο της μάχης άναρχα και σε πανικό, μπροστά στην αναπάντεχη, αποτελεσματική και ισχυρή απάντηση του κουβανικού πυροβολικού. Αυτό συνέβη μια μέρα πριν την 11η Νοέμβρη, διότι στις 10 Νοέμβρη ακόμα κρινόταν στη μάχη, ποιος θα έφτανε πρώτος στην Λουάντα την επόμενη μέρα.

Την επομένη, ο Αγκοστίνο Νέτο ανακηρύσσεται πρόεδρος της Αγκόλα και διακηρύσσεται επισήμως η εθνική ανεξαρτησία της χώρας, υπό την ηγεσία του MPLA.

Στα τέλη Νοέμβρη του 1975, σταμάτησε εντελώς η επίθεση του εχθρού από βορρά και νότο. Ως μέρος της Επιχείρησης Καρλότα, ολόκληρες μονάδες αρμάτων μάχης, πυροβολικού εδάφους και αντιαεροπορικού πυροβολικού, καθώς και μονάδες τεθωρακισμένων πεζικού μέχρι επιπέδου ταξιαρχίας, μεταφέρονται στην Αγκόλα με καράβια του Εμπορικού Ναυτικού της Κούβας. Τον Απρίλη του 1976, είχαν πια φτάσει 36.000 κουβανοί εθελοντές, οι οποίοι επιτέθηκαν στον κύριο εχθρό από τον νότο και τον υποχρέωσαν να οπισθοχωρήσει μέχρι το σημείο από όπου ξεκίνησε, δηλαδή τα σύνορα Αγκόλας και Ναμίμπια, χίλια χιλιόμετρα πιο κάτω από το σημείο όπου είχαν εισχωρήσει μέσα στο έδαφος της Αγκόλα.

Στο βορρά, μέσα σε λίγες εβδομάδες, τα τακτικά στρατεύματα του Μομπούτο και των μισθοφόρων απωθήθηκαν στην άλλη μεριά των συνόρων. Στο νότο, ο τελευταίος στρατιώτης της Νότιας Αφρικής εγκατέλειψε το έδαφος της Αγκόλα, στις 27 Μάρτη του 1976.

Αφού εκδίωξαν τους εισβολείς και με μια ισχυρή συγκέντρωση κουβανικών στρατευμάτων στην περιοχή, από τον Απρίλη του 1976, άλλαξε στρατηγικά ο συσχετισμός δυνάμεων στην Αγκόλα. Η Κούβα ήταν της άποψης να απαιτηθεί από την Νότια Αφρική αντάλλαγμα για τον τυχοδιωκτισμό της: την εφαρμογή δηλαδή της Απόφασης Νο.435 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ σχετικά με την ανεξαρτησία της Ναμίμπια.

Η σοβιετική κυβέρνηση πίεζε έντονα ζητώντας την γρήγορη απόσυρση των κουβανών, ανησυχώντας για τις πιθανές αντιδράσεις των ΗΠΑ. Μετά από σοβαρές αντιρρήσεις της Κούβας, δεν έμεινε άλλη εναλλακτική από την αποδοχή του σοβιετικού αιτήματος, αν και μόνο κατά ένα μέρος. Εκείνοι, αν και δεν υπήρξε κάποια διαβούλευση σε σχέση με την απόφαση της Κούβας να στείλει στρατεύματα στη Λαϊκή Δημοκρατία της Αγκόλα, είχαν αποφασίσει μετέπειτα να προμηθεύσουν οπλισμό για την δημιουργία του στρατού της Αγκόλα και είχαν ανταποκριθεί θετικά σε συγκεκριμένα αιτήματα της Κούβας για πόρους κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ο ίδιος ο Φιντέλ είπε το 2005, ότι «δεν θα υπήρχε πιθανότητα προοπτικής για την Αγκόλα, χωρίς την πολιτική και επιμελητειακή υποστήριξη της ΕΣΣΔ, μετά την νίκη». (Τέλος της παράθεσης).

Μπροστά στην κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, τον Απρίλη του 1976, ο Ραούλ Κάστρο, Υπουργός των Ενόπλων Δυνάμεων τότε, ταξίδεψε στην Αγκόλα για να αναλύσουν μαζί με τον Πρόεδρο Νέτο την αναπόφευκτη αναγκαιότητα να προχωρήσουν στην σταδιακή και προοδευτική απόσυρση των κουβανικών στρατευμάτων, που έφταναν τους 36.000 οπλίτες, μέσα σε ένα χρονικό διάστημα 3 ετών. Διάστημα το οποίο και τα δύο μέρη, η Κούβα και η Αγκόλα, θεώρησαν επαρκές για να δημιουργηθεί ένας ισχυρός στρατός της Αγκόλα. Εντωμεταξύ, η Κούβα θα διατηρούσε ισχυρές μάχιμες μονάδες στα υψίπεδα του κεντρικού οροπεδίου, 250 χιλιόμετρα περίπου από τα σύνορα της Ναμίμπια. Ο Νέτο κατανόησε τα επιχειρήματα και έδωσε τη συγκατάθεσή του στο πρόγραμμα απόσυρσης των κουβανικών δυνάμεων.

Τον Μάρτιο του 1977, ο Φιντέλ Κάστρο επισκέφτηκε την Αγκόλα για να συγχαρεί προσωπικά για την νίκη τους κουβανούς και αγκολάνους μαχητές. Ήδη είχαν επιστρέψει στην Κούβα περίπου 12.000 διεθνιστές, δηλαδή το ένα τρίτο των δυνάμεων.

Το σχέδιο απόσυρσης προχωρούσε μέχρι εκείνη τη στιγμή σύμφωνα με τα προβλεπόμενα. Όμως οι ΗΠΑ και η Νότια Αφρική δεν ήταν ικανοποιημένες. Το πείσμα και των δύο δυνάμεων, οι συνεχείς επεμβάσεις και οι συνεχόμενες επιθέσεις κατέστησαν αναγκαία την άμεση στήριξη του λαού της Αγκόλα, για περισσότερα από 15 χρόνια, παρά τα συμφωνηθέντα στο πρώτο χρονοδιάγραμμα απόσυρσης.

Το μακελειό στις περιοχές Κασίγκα, Μπόμα, Νόβο Κατένγκε και Σούμπε, αποτελεί το σκηνικό των εγκλημάτων του απαρτχάιντ ενάντια στους λαούς της Ναμίμπια, της Ζιμπάμπουε, της Αφρικής του Νότου και της Αγκόλα. Ταυτόχρονα, αποτελεί και παράδειγμα αλληλεγγύης στο πεδίο της μάχης των κουβανών, ενάντια στον κοινό εχθρό.

Η επίθεση και το μακελειό στην πόλη Σούμπε μιλούν από μόνα τους για τις εγκληματικές τους προθέσεις. Εκεί δεν υπήρχε στρατός ούτε της Κούβας, ούτε της Αγκόλα. Μόνο γιατροί, καθηγητές, κατασκευαστές και άλλοι συνεργάτες πολίτες κουβανοί, που ο εχθρός επεδίωκε να απαγάγει. Όμως οι κουβανοί πολίτες πολέμησαν ηρωικά στο πλευρό των αγκολάνων αδερφών τους και αντιστάθηκαν μέχρι που έφτασαν ενισχύσεις και έτρεψαν σε φυγή τον επιτιθέμενο. Επτά κουβανοί πολίτες έπεσαν στην άνιση αναμέτρηση.

Για αυτά τα γεγονότα μας μιλά ο Πόμπο στο Κούβα και Αγκόλα: ο πόλεμος για την ελευθερία, όπου διαβάζοντάς το, θα μάθουμε επίσης για τις διαφορές στην αντίληψη στρατηγικής και τακτικής μεταξύ των κουβανών και των σοβιετικών. Η Κούβα εκπαίδευσε δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες της Αγκόλα και διατέλεσε σύμβουλος στην εκπαίδευση και στις μάχες των στρατευμάτων της χώρας. Οι σοβιετικοί ήταν σύμβουλοι της ανώτατης στρατιωτικής διοίκησης και εφοδίαζαν τις Ένοπλες Δυνάμεις της Αγκόλα με τα αναγκαία όπλα. Παρόλα αυτά, συγκεκριμένες δράσεις που σχεδιάζονταν από την ανώτερη συμβουλευτική διοίκηση, σύμφωνα με τον Φιντέλ, «μας προκάλεσαν ουκ ολίγους πονοκεφάλους. Ωστόσο, πάντοτε υπερίσχυε μεταξύ των κουβανών και σοβιετικών στρατιωτικών ένας μεγάλος σεβασμός και βαθιά αισθήματα αλληλεγγύης και κατανόησης». (Τέλος της παράθεσης)

Οι σοβιετικοί στρατηγοί δεν έπαιρναν υπόψη τους την εμπειρία του ανορθόδοξου πολέμου, όπως ήταν το επιθυμητό σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του πολέμου της Αγκόλα. Έκλιναν περισσότερο προς το σχεδιασμό μεγάλων στρατιωτικών δράσεων, κατά τα πρότυπα επιχειρήσεων που είχαν εφαρμοστεί αλλού και με άλλες συνθήκες. Η Κούβα εφιστούσε την προσοχή για την αναγκαιότητα και την σκοπιμότητα της εξασφάλισης μικρών διαδοχικών συντριπτικών νικών και διαφωνούσε με την αντίληψη της σοβιετικής Διοίκησης να εμπλέκονται σε μεγάλες μάχες, που τελικά –και είναι η ιστορική αλήθεια-, ήταν επιτυχημένες όταν τις οργάνωσε ρεαλιστικά και σχολαστικά η κουβανική Διοίκηση: όπως η στρατηγική μάχη του Κουίτο Καναβάλε και η μεγάλη επίθεση μέχρι τα σύνορα της Ναμίμπια.

Είναι γεγονός ότι έλαβαν χώρα συγκεκριμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις που σχεδιάστηκαν από την σοβιετική Διοίκηση, όπως οι επιθέσεις στην Μαβίγκα ή την Χάμπα, με τις οποίες η Κούβα δεν ήταν σύμφωνη -, και που δυστυχώς είχαν σαν αποτέλεσμα τον θάνατο χιλιάδων αγκολάνων στρατιωτών, οι οποίοι κατέληξαν σε θέση βολής εντός του βεληνεκούς, της –μέχρι τότε ατιμώρητης- πολεμικής αεροπορίας της Νότιας Αφρικής, που –ακόμα- έλεγχε τον εναέριο χώρο.

Παρακινούμενη από τους φασιστικούς και ιμπεριαλιστικούς στόχους της και ενθαρρυμένη από κάποια λάθη στρατηγικής και τακτικής που ήδη έχουν αναφερθεί, στα τέλη του 1987, ο στρατός της Νότιας Αφρικής, υποστηριζόμενος από τις Ηνωμένες Πολιτείες, εισβάλει για δεύτερη φορά και σε μεγαλύτερη κλίμακα στην Αγκόλα, θέτοντας σοβαρά σε κίνδυνο την σταθερότητά της. Μπροστά στη νέα και πολύ σοβαρή εισβολή, η Κούβα αποφασίζει ότι τώρα είναι η στιγμή να «κόψουν τα χέρια» οριστικά στη Νότια Αφρική και έτσι να αποφευχθεί η «κατατρόπωση» των δυνάμεων της Αγκόλα. Αυτό μεταφέρθηκε στην ΕΣΣΔ ως ειλημμένη απόφαση – και όχι με το χαρακτήρα της διαβούλευσης-, με την ευκαιρία της επίσκεψης του Υπουργού Εξωτερικών Έντουαρντ Σεβαρντνάντζε στην Αβάνα.

Ο Φιντέλ Κάστρο περιέγραψε, το 2005, με τον ακόλουθο τρόπο την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, και της οποίας τις λεπτομέρειες αναφέρει πιο διεξοδικά ο Χάρι Βιγιέγας:

«Η Νότια Αφρική και οι Ηνωμένες Πολιτείες, -είπε ο Φιντέλ- εξαπέλυσαν το τελευταίο και πιο απειλητικό χτύπημα απέναντι σε μια ισχυρή συγκέντρωση στρατευμάτων της Αγκόλα που προέλαυναν μέσα από αμμώδη εδάφη με κατεύθυνση την Χάμπα, στο νοτιοανατολικό άκρο των συνόρων της Αγκόλα, όπου εικαζόταν ότι βρίσκεται το πόστο διοίκησης του Σαβίμπι. Πάντοτε ήμασταν αντίθετοι σε τέτοιου είδους επιθέσεις, εάν πριν δεν εξασφαλιζόταν η παρεμπόδιση της παρέμβαση της Νότιας Αφρικής την τελευταία στιγμή με την αεροπορία της, το ισχυρό πυροβολικό της και τις τεθωρακισμένες δυνάμεις της. Για άλλη μια φορά, επαναλήφθηκε η γνωστή ιστορία. Ο εχθρός, γενικά ενθαρρυμένος, προέλαυνε σε βάθος μέσα στο έδαφος της Αγκόλα, προς το Κουίτο Καναβάλε, παλιά αεροπορική βάση του ΝΑΤΟ και προετοιμαζόταν για να καταφέρει ένα θανατηφόρο χτύπημα ενάντια στην Αγκόλα».

Και συνεχίζει ο Φιντέλ, λέγοντας,

«Γίνονταν απελπισμένες κλήσεις, από πλευράς της κυβέρνησης της Αγκόλα, στη Διοίκηση των Κουβανικών Στρατευμάτων για υποστήριξη, μπροστά στην καταστροφή που είχε δημιουργηθεί και που, χωρίς αμφιβολία, ήταν η μεγαλύτερη από όλες, σε μια στρατιωτική επιχείρηση που, όπως και άλλες φορές, δεν είχαμε καμία ευθύνη….. Σε μια τιτάνια προσπάθεια, παρά τον σοβαρό κίνδυνο στρατιωτικής επίθεσης που επίσης κρεμόταν πάνω από τα κεφάλια μας, η πολιτική και στρατιωτική καθοδήγηση της Κούβας αποφάσισε να συγκεντρώσει τις αναγκαίες δυνάμεις για να καταφέρει οριστικό χτύπημα στις νοτιοαφρικανικές δυνάμεις».

«Η πατρίδα μας επανέλαβε ξανά τον άθλο του 1975. Ένας ποταμός από μονάδες και πολεμικά μέσα διέσχισε γρήγορα τον Ατλαντικό και αποβιβάστηκε στη νότια ακτή της Αγκόλα για να επιτεθεί από νοτιοδυτικά με κατεύθυνση την Ναμίμπια ενώ, 800 χιλιόμετρα ανατολικά, επίλεκτες μονάδες προέλαυναν προς το Κουίτο Καναβάλε και εκεί, αφού ενώθηκαν με τις δυνάμεις της Αγκόλα που αναδιπλώνονταν, ετοίμασαν θανατηφόρα παγίδα στις ισχυρές νοτιοαφρικανικές δυνάμεις που προέλαυναν προς εκείνη τη μεγάλη αεροπορική βάση».

«Αυτή τη φορά είχαν συγκεντρωθεί στην Αγκόλα 55.000 κουβανοί στρατιώτες. Με αυτόν τον τρόπο, ενώ στο Κουίτο Καναβάλε οι νοτιοαφρικανικές δυνάμεις αιμορραγούσαν, νοτιοδυτικά, 40.000 κουβανοί στρατιώτες και 30.000 αγκολάνοι, υποστηριζόμενοι περίπου από 600 άρματα μάχης, εκατοντάδες πυροβόλα, 1.000 αντιαεροπορικά όπλα και τις τολμηρές μονάδες των MIG-23 που κατέλαβαν την κυριαρχία από αέρος, προέλαυναν μέχρι τα σύνορα της Ναμίμπια, διατεθειμένες να σαρώσουν κυριολεκτικά τις νοτιοαφρικανικές δυνάμεις που στρατοπέδευαν σε εκείνο το αρχικό σημείο».

«Αυτές οι νίκες στο Κουίτο Καναβάλε και κυρίως η κεραυνοβόλα προέλαση της ισχυρής συγκέντρωσης κουβανικών στρατευμάτων στα νοτιοανατολικά της Αγκόλα, έβαλαν τελεία και παύλα στην ξένη στρατιωτική επιθετικότητα. Ο εχθρός έπρεπε να «καταπιεί» την συνήθη υπεροχή του και να κάτσει στο τραπέζι των συζητήσεων. Οι διαπραγματεύσεις ολοκληρώθηκαν με τις Ειρηνευτικές Συμφωνίες για την Νοτιοανατολική περιοχή της Αφρικής, υπογεγραμμένες από τη Νότια Αφρική, την Αγκόλα και την Κούβα στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών, τον Δεκέμβρη του 1988».(Τέλος της παράθεσης)

Πολλά σημαντικά γεγονότα έκαναν αντιληπτή τη ριζική και αμετάκλητη αλλαγή στο συσχετισμό δυνάμεων στο πεδίο της μάχης: από τη μια μεριά, η συντριπτική νίκη στη μάχη του Κουίτο Καναβάλε, κυρίως όμως, οι μετακινήσεις προς τα σύνορα της Ναμίμπια από πλευράς αρκετών Ταξιαρχιών Αρμάτων Μάχης μαζί με τις αντίστοιχες Τακτικές Επιχειρησιακές Ομάδες τους, που συνολικά έφταναν τα 600 τεθωρακισμένα βαρέως τύπου. Σε αυτό, προστίθεται η κατάκτηση του εναέριου ελέγχου στο νότο, με την κατασκευή μέσα σε 10 εβδομάδες ενός νέου στρατιωτικού αεροδρομίου στην Καχάμα, από το οποίο αυξήθηκε αποφασιστικά η εμβέλεια πτήσεων της πολεμικής αεροπορίας πολύ πιο πέρα από τα βόρια της Ναμίμπια. Επίσης, υπήρχε έντονη παρουσία αμυντικών αντιαεροπορικών κάθε τύπου, πολυπλοκότητας και βεληνεκούς, που έκλεισε την πρόσβαση από αέρος, κυρίως πάνω από τον νότο της Αγκόλα και πρακτικά έκανε τον εναέριο χώρο αδιαπέραστο.

Μπροστά σε αυτήν την κατάσταση, στις 26 Μάη του 1988, ο αρχηγός των νοτιοαφρικανικών ενόπλων δυνάμεων ανακοίνωσε ότι «οι δυνάμεις της Κούβας και της SWAPO, με ισχυρό οπλισμό και, για πρώτη φορά ενωμένες, προέλασαν προς το νότο, περίπου 60 χιλιόμετρα στα σύνορα με την Ναμόμπια». Στις 26 Ιούνη, ο νοτιοαφρικανός γενικός διοικητής της Ναμίμπια αναγνώρισε ότι τα κουβανικά MIG-23 πετούσαν πάνω από την Ναμίμπια, γεγονός που αποτέλεσε μια δραματική αλλαγή εκείνον τον καιρό, αφού οι ουρανοί ανήκαν στις Ένοπλες Δυνάμεις της Νότιας Αφρικής. Και πρόσθεσε ότι «η παρουσία των κουβανών προκάλεσε ένα κύμα ανησυχίας στην Νότια Αφρική».¹ Προφανώς, μεταξύ των αμυντικών δυνάμεων του απαρτχάιντ.

Πράγματι, μια ισχυρή συγκέντρωση Ταξιαρχιών Αρμάτων Μάχης, που είχε στο ενεργητικό της δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες, χιλιάδες πολεμικά μέσα κάθε τύπου, συμπεριλαμβανομένων και των πολεμικών και μεταγωγικών αεροσκαφών, ένα ισχυρό πυροβολικό εδάφους και αντιαεροπορικά, ιατρικό προσωπικό, μεταξύ άλλων, ήταν έτοιμη ηθικά, πολιτικά, είχε κάνει προετοιμασίες τεχνικές και επιμελητείας, εν αναμονή της διαταγής για μια επίθεση προς τα σύνορα με την Ναμίμπια, προμαχώνα του φασιστικού και εισβολέα στρατού της Νότιας Αφρικής. Αυτή η επίθεση είχε δοκιμαστεί λεπτομερειακά, οι διαδρομές είχαν εξερευνηθεί και διασφαλιστεί, οι στόχοι της κάθε μίας από τις ανεξάρτητες μονάδες με τακτική ικανότητα μάχης είχαν καθοριστεί και δοκιμαστεί και είχε επιδειχθεί υψηλό επίπεδο αποτελεσματικότητας.

Στις 27 Ιούνη του 1988, πραγματοποιήθηκε μια αστραπιαία αεροπορική επιχείρηση ενάντια στις νοτιοαφρικανικές δυνάμεις κατοχής, που είχαν εγκατασταθεί μέσα στην Αγκόλα, στις υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις της Καλέκε και Ρακουανά., όπου θα έμενε χαραγμένο στην πέτρα: «τα MIGs-23 μας ξερίζωσαν την καρδιά». Η CIA ενημέρωσε ότι «ο επιτυχής τρόπος με τον οποίο η Κούβα χρησιμοποίησε τις αεροπορικές πολεμικές της δυνάμεις και η προφανής αδυναμία της αντιαεροπορικής άμυνας της Πρετόρια υπογράμμιζαν το γεγονός ότι η Αβάνα είχε επιτύχει την εναέρια υπεροχή στο νότο της Αγκόλα και τον βορρά της Ναμίμπια».²

Οι μέρες μετά τον βομβαρδισμό της Καλέκε και Ρακουανά ήταν τεταμένες, αλλά υπήρχε σταθερή κατάσταση στο Νότιο Μέτωπο, εν αναμονή μιας αντεπίθεσης από το στρατό της Νότιας Αφρικής. Όμως, ποτέ δεν έγινε. Όπως αποδεικνύουν τα γεγονότα στο πεδίο της μάχης, μπροστά στην άκρως σοβαρή στρατιωτική και πολιτική της κατάσταση, η Νότια Αφρική αποσύρει τις δυνάμεις της.

Σύμφωνα με τον Piero Gleijeses³ , καθηγητή εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, στην Σχολή Ανώτερων Διεθνών Σπουδών (SAIS), του Πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς, με το τέλος ενός από τους κύκλους διαπραγματεύσεων που βρίσκονταν σε εξέλιξη – Κάιρο -, ο Τσέστερ Κρόκερ, βοηθός του υπουργείου εξωτερικών των ΗΠΑ για την Αφρική, έστειλε ένα τηλεγράφημα στον Υπουργό Εξωτερικών Τζώρτζ Σούλτζ, λέγοντας ότι «οι συνομιλίες γίνονταν με φόντο την αυξανόμενη στρατιωτική ένταση, εξαιτίας της προέλασης των ισχυρά οπλισμένων κουβανικών στρατευμάτων στα νοτιοανατολικά της Αγκόλα. Η κουβανική προέλαση στα νοτιοανατολικά της Αγκόλα είχε δημιουργήσει μια ανείπωτη στρατιωτική δυναμική», πληροφόρησε ο Κρόκερ την κυβέρνησή του.

Σύμφωνα με τον Piero Gleijeses, το μεγάλο ερώτημα τότε ήταν το εξής: θα σταματούσαν οι κουβανοί στα σύνορα (της Αγκόλα με την Ναμίμπια); Για να πάρει απάντηση σε αυτό το ερώτημα, ο Τσέστερ Κρόκερ απευθύνθηκε στον Χόρχε Ρισκέτ, επικεφαλής της κουβανικής αντιπροσωπείας και τον ρώτησε ευθέως: «Η Κούβα έχει την πρόθεση να σταματήσει την προέλασή της στα σύνορα μεταξύ Ναμίμπιας και Αγκόλας;».

Ο Χόρχε Ρισκέτ του απάντησε ως εξής: «εάν σας έλεγα ότι δεν θα σταματήσουν, τότε θα ήταν σαν να διατύπωνα μια απειλή. Εάν σας έλεγα ότι θα σταματήσουν τότε θα ήταν σαν να σας έδινα μια «ασπιρίνη» και εγώ δεν θέλω ούτε να απειλήσω ούτε να σας δώσω ηρεμιστικό. Αυτό που έχω πει είναι ότι μόνο οι συμφωνίες για την ανεξαρτησία της Ναμίμπια μπορούν να αποτελέσουν εγγύηση».

Κατά τη διάρκεια των τετραμερών διαπραγματεύσεων, η νοτιοαφρικανική πλευρά έθεσε αρχικά τη θέση να «αποσυρθεί στην Ναμίμπια» και όχι να «αποσυρθεί από την Ναμίμπια». Η κουβανική αντιπροσωπεία έπρεπε να ξεκαθαρίσει την κατάσταση ριζικά, θέτοντας ως δεδομένο το εξής: «η εποχή των στρατιωτικών τυχοδιωκτισμών, των ατιμώρητων επιθέσεων, το μακελειό των προσφύγων έχει τελειώσει… η Νότια Αφρική συμπεριφέρεται σαν νικηφόρος στρατός, αντί αυτού που είναι πραγματικά, ένας επιτιθέμενος στρατός, χτυπημένος και σε διακριτή υποχώρηση. Η Νότια Αφρική πρέπει να καταλάβει ότι δεν θα αποκτήσει σε αυτό το τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αυτό που δεν μπόρεσε να πετύχει στο πεδίο της μάχης».

Όπως είναι γνωστό, οι Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κούβας ήταν παρούσες στις διαπραγματεύσεις, καθώς και οι νομιμοποιημένοι εκπρόσωποι της Επαναστατικής Κυβέρνησης της Κούβας, μαζί με την κυβέρνηση της Αγκόλα. Επί τη ευκαιρία, θυμηθείτε ότι όταν υπογράφτηκε το σύμφωνο του Παρισιού το 1898, που έβαζε τέλος στον Ισπανικό-Κουβανικό-Βορειοαμερικανικό πόλεμο, οι ΗΠΑ αντιτάχθηκαν με σιδερένια πυγμή στην παρουσία της Κούβας στο εν λόγω Σύμφωνο. Και δεν αναγνώρισαν ποτέ οι ΗΠΑ τους κουβανούς πατριώτες ως «εμπόλεμο έθνος» στους πολέμους τους με την Ισπανία.

Οι ΗΠΑ λοιπόν, θέλησαν επίσης, να αποφύγουν με κάθε μέσο την παρουσία της Κούβας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την Αγκόλα, την Ναμίμπια και την Νότια Αφρική, μέχρι που ο συσχετισμός δυνάμεων στο στρατιωτικό πεδίο είπε την τελευταία λέξη και έτσι ήταν αδύνατον πλέον να αποκλειστεί η Κούβα. Σύμφωνα με όσα έγραψε ο Τσέστερ Κρόκερ, ο οποίος επίσης ήταν επικεφαλής των βορειοαμερικανών «διαπραγματευτών» στις τετραμερείς συζητήσεις, όταν είδε να εισέρχονται στην αίθουσα οι εκπρόσωποι της Κούβας, κατάλαβε ότι «από δω και μπρος οι διαπραγματεύσεις θα άλλαζαν για πάντα». Σε ένα τηλεγράφημα που έστειλε στον Σούλτζ, στις 25 Αυγούστου του 1988, τον πληροφόρησε: «το να ανακαλύψεις τι σκέφτονται οι κουβανοί είναι πραγματική τέχνη. Είναι προετοιμασμένοι τόσο για τον πόλεμο, όσο και για την ειρήνη. Είμαστε μάρτυρες μιας μεγαλειώδους εκλεπτυσμένης τακτικής και μιας πραγματικής δημιουργικότητας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Όλα αυτά γίνονται έχοντας σαν φόντο τις κεραυνοβόλες επιχειρήσεις του Κάστρο και το άνευ προηγουμένου ξεδίπλωμα των στρατιωτών του στο στρατιωτικό πεδίο».

Αξίζει να υπενθυμίσουμε εδώ μια σημαντική παρατήρηση που έκανε ο Φιντέλ κατά τη διάρκεια της δεύτερης επίσκεψης του στην Λουάντα, το 1986: «Ο ιμπεριαλισμός, ο φασισμός και το απαρτχάιντ – είπε- βρίσκουν σήμερα μπροστά τους τις δυνάμεις της Κούβας και της Αγκόλα πολλαπλασιασμένες επί πολλές φορές. Αυτός είναι ο καρπός της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας που έσπειραν. Έτσι πρέπει να απαντάμε πάντοτε στις ιμπεριαλιστικές επιθέσεις, αυτή τη σοδειά πρέπει πάντα να θερίζει η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα. Και αν παντού, απαντούσαν πάντοτε κατ’ αυτόν τον τρόπο στις ιμπεριαλιστικές επιθέσεις, είναι πιθανό να μην υπήρχε πια καν ο ιμπεριαλισμός. Φυσικά, ο ιμπεριαλισμός δεν θα είναι αιώνιος. Όμως είναι δυνατός και ισχυρός. Εάν όμως ξέρουμε να απαντάμε με πατριωτισμό και διεθνισμό, τότε ναι, μπορεί να εξασφαλιστεί κάτι με απόλυτη βεβαιότητα: ότι η επιβίωση του ιμπεριαλισμού θα είναι πολύ πιο σύντομη». (Τέλος της παράθεσης).

Επίσης, η Κούβα είχε θέσει έξυπνα τις απαιτήσεις της στο διπλωματικό πεδίο καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου της Αγκόλα. Όταν από τη μια πλευρά οι ιμπεριαλιστές συνέδεαν την ανεξαρτησία της Ναμίμπια με την απόσυρση των κουβανικών δυνάμεων, η Κούβα και η Αγκόλα έθεταν ότι είναι διατεθειμένες να τηρήσουν την Απόφαση Νο.435 των Ηνωμένων Εθνών για την ανεξαρτησία της Ναμίμπια, αποδεχόμενοι να αποσύρουν μόνο ένα μέρος των δυνάμεων και όχι όλα τα στρατεύματα. Η Κούβα έθετε ότι, βεβαίως η ανεξαρτησία της Ναμίμπια ήταν σημαντική και δίκαιη, όμως ακόμα πιο σημαντικό, δίκαιο και αποφασιστικό ήταν το τέλος του απαρτχάιντ, -διότι από αυτό εξαρτιόνταν όλα τα υπόλοιπα για το μέλλον, για την ασφάλεια και την ανεξαρτησία της νότιας περιοχής της Αφρικής-.

Ειδικά πάνω σε αυτό, έλεγε ο Φιντέλ: «όταν εμείς θέταμε αυτό το θέμα, καθιερώναμε έναν άλλο τρόπο σύνδεσης των πραγμάτων. Εκείνοι ήθελαν να συσχετίζουν την αποχώρηση των κουβανικών στρατευμάτων από την Αγκόλα με την ανεξαρτησία της Ναμίμπια και εμείς συνδέαμε την αποχώρηση των κουβανικών στρατευμάτων από την Αγκόλα με την άρση και το τέλος του απαρτχάιντ… είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι την ημέρα που δεν θα υπάρχει το απαρτχάιντ δεν θα χρειάζεται πια ούτε ένας κουβανός στρατιώτης στην Αφρική, ούτε και σε καμιά άλλη χώρα της Γραμμής του Μετώπου. Όταν εξαφανιστεί το απαρτχάιντ, θα πάψει αυτόματα και η αποικιοκρατία και κατοχή της Ναμίμπια, θα πάψουν αυτόματα όλες οι απειλές που υποδηλώνει ο φασισμός για όλες τις χώρες της Γραμμής του Μετώπου και για ολόκληρη την Αφρική», και γι’ αυτό «εκφράζουμε τη διάθεσή μας να παραμείνουμε εδώ έως ότου αυτός ο καρκίνος να ξεριζωθεί».

«Μια μέρα θα αποσυρθούν οι στρατιώτες. Αλλά δεν θα αποσυρθούν οι γιατροί, δεν θα αποσυρθούν οι δάσκαλοι, δεν θα αποσυρθούν οι συνεργάτες στις κατασκευές και στις διάφορες σφαίρες της οικονομίας και των υπηρεσιών στην Αγκόλα, διότι αυτή η χώρα θα πρέπει να αποκατασταθεί, θα πρέπει να ανοικοδομηθεί, θα πρέπει να επουλώσει τις πληγές από τα τόσα χρόνια πολέμου. Και όταν θα έχουμε λιγότερους στρατιώτες, τότε θα μπορούμε να έχουμε περισσότερους γιατρούς, περισσότερους καθηγητές, περισσότερους δασκάλους, περισσότερους συνεργάτες πολίτες». «Και αυτή η μέρα θα έρθει! Θα έρθει, όταν δεν θα χρειάζονται πια οι μαχητές για την ανεξαρτησία, για την ελευθερία, για την επανάσταση. Τότε, αυτό που θα χρειάζεται περισσότερο από ποτέ θα είναι οι μαχητές για την ειρήνη. Ή οι μαχητές της ειρήνης. Οι στρατιώτες μας έγιναν οι πρωτοπόροι στην μάχη για την ειρήνη για όλους τους λαούς της νότιας περιοχής της Αφρικής». (Τέλος της παράθεσης)

Και αυτή η μέρα έφτασε. Η διεθνιστική αποστολή των εθελοντών κουβανών είχε εκπληρωθεί στο ακέραιο. Οι μαχητές ξεκίνησαν την επιστροφή στην πατρίδα παίρνοντας μαζί τους μοναχά την φιλία του λαού της Αγκόλα, τα όπλα με τα οποία πολέμησαν με ταπεινότητα και θάρρος, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την πατρίδα τους. Πήραν μαζί τους την ικανοποίηση ότι εκπλήρωσαν το καθήκον τους και τις δοξασμένες σορούς των αδελφών που έπεσαν στη μάχη. Η συνεισφορά τους ήταν αποφασιστική για την σταθεροποίηση την ανεξαρτησίας της Αγκόλα και την επίτευξη της ανεξαρτησίας της Ναμίμπια. Ήταν επίσης, μια σημαντική συνεισφορά για την απελευθέρωση της Ζιμπάμπουε και για την εξάλειψη του καθεστώτος του απαρτχάιντ στην Νότια Αφρική.

Σύμφωνα με τον Φιντέλ, «η εκπλήρωση του διεθνιστικού καθήκοντος, μας έδωσε μαθήματα, μας έδωσε αξίες, μας έδωσε αρετές. Επομένως, αντί να περιμένουμε τα εύσημα από εκείνους με τους οποίους συνεργαστήκαμε, αντί να περιμένουμε τις ευχαριστίες από εκείνους με τους οποίους εκπληρώσαμε τα διεθνιστικά μας καθήκοντα, πρέπει να πούμε στους αδερφούς μας: Ευχαριστούμε! Ευχαριστούμε γιατί η εκπλήρωση αυτών των καθηκόντων μας έκανε καλύτερους, γιατί η εκπλήρωση αυτών των καθηκόντων μας έκανε πιο άξιους, γιατί η εκπλήρωση αυτών των καθηκόντων έκανε τον λαό μας πιο μεγάλο!». (Τέλος της παράθεσης).

Το ιστορικό κατόρθωμα της διεθνιστικής εποποιίας των κουβανών, έχει αναδειχθεί περισσότερες από μία φορά από τον Νέλσον Μαντέλα, όπου χάρις στον αποφασιστικό αγώνα του στην ηγεσία του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου και του λαού των μαύρων της Νότιας Αφρικής, θα αναδυόταν η νέα Νότια Αφρική, μια χώρα χωρίς τη λευκή υπεροχή και χωρίς φυλετικές διακρίσεις. Η Νότια Αφρική ήταν, είναι και θα είναι μια μεγάλη δύναμη στην περιοχή, όπου το 1991, όταν τελείωσε ο πόλεμος, παρήγαγε το 50% της ηλεκτρικής ενέργειας της ηπείρου, το 85% του χάλυβα και το 97% του άνθρακα. Μια χώρα, που εκτελούσε το 69% των σιδηροδρομικών μεταφορών, κατείχε το 32% των μηχανοκίνητων οχημάτων και το 45% των ασφαλτοστρωμένων δρόμων της ηπείρου.

Η Νότια Αφρική είναι μια αδελφή χώρα με την Κούβα. Όχι αδικαιολόγητα, η Κούβα θα γινόταν η πρώτη χώρα που επισκέφτηκε ο πρόεδρος και αδερφός Νέλσον Μαντέλα (1991). Και τον Σεπτέμβρη του 1998, ο Φιντέλ Κάστρο πραγματοποίησε μια ιστορική επίσκεψη στην Νότια Αφρική.

«Για τον κουβανικό λαό –είπε ο Μαντέλα στην Κούβα, το 1991⁴-, ο διεθνισμός δεν είναι απλά μια λέξη, αλλά κάτι που έχουμε δει στην πράξη, προς όφελος μεγάλων τμημάτων της ανθρωπότητας. Εμείς στην Αφρική έχουμε συνηθίσει να είμαστε θύματα άλλων χωρών, οι οποίες θέλουν να αποσπάσουν εδάφη μας ή να υπονομεύσουν την κυριαρχία μας. Στην ιστορία της Αφρικής δεν υπάρχει άλλη περίπτωση, όπου κάποιος λαός να ξεσηκώνεται για την υπεράσπιση ενός από εμάς. Εγώ βρισκόμουν στην φυλακή όταν ενημερώθηκα για πρώτη φορά για την μαζική βοήθεια που προσέφεραν οι κουβανικές διεθνιστικές δυνάμεις στο λαό της Αγκόλα – σε τέτοια κλίμακα που μας ήταν δύσκολο να το πιστέψουμε-, όταν οι αγκολάνοι δέχθηκαν συνδυασμένη επίθεση από τα νοτιοαφρικανικά στρατεύματα, το FNLA που χρηματοδοτείτο από την CIA, τους μισθοφόρους και τις δυνάμεις της UNITA και του Ζαίρ, το 1975».

«Η συντριπτική ήττα του ρατσιστικού στρατού στο Κουίτο Καναβάλε αποτέλεσε μια νίκη για όλη την Αφρική! … έδωσε τη δυνατότητα στην Αγκόλα να ζήσει ειρηνικά και να σταθεροποιήσει την ίδια της την κυριαρχία! … επέτρεψε στον μαχόμενο λαό της Ναμίμπια να κατορθώσει τελικά την ανεξαρτησία του! Η αποφασιστική ήττα των επιτιθέμενων δυνάμεων του απαρτχάιντ κατέστρεψε τον μύθο του αήττητου του λευκού καταπιεστή! Η ήττα του στρατού του απαρτχάιντ ενέπνευσε τον μαχόμενο λαό της Νότιας Αφρικής! Χωρίς την επιβεβλημένη ήττα στο Κουίτο Καναβάλε οι οργανώσεις μας δεν θα είχαν νομιμοποιηθεί! Η ήττα του ρατσιστικού στρατού στο Κουίτο Καναβάλε κατέστησε δυνατό το να μπορώ να είμαι εδώ μαζί σας σήμερα! Το Κουίτο Καναβάλε σηματοδότησε ένα ορόσημο στην ιστορία του αγώνα για την απελευθέρωση της νότιας περιοχής της Αφρικής! Το Κουίτο Καναβάλε σηματοδότησε την στροφή στον αγώνα για την απελευθέρωση της ηπείρου και της χώρας μας από το μαστίγιο του απαρτχάιντ!»

Σύμφωνα με τον Μαντέλα, «η συνεισφορά των κουβανών διεθνιστών στην ανεξαρτησία, την ελευθερία και τη δικαιοσύνη στην Αφρική, δεν έχει όμοιό της, λόγω των αρχών και της ανιδιοτέλειας που την χαρακτήρισαν. Όμως το πιο σημαντικό μάθημα που εσείς μπορείτε να προσφέρετε –είπε- είναι ότι δεν έχουν σημασία οι αντιξοότητες, δεν έχουν σημασία οι δυσκολίες ενάντια στις οποίες πρέπει να παλέψεις, δεν μπορείς όμως να παραδίνεσαι ποτέ! Είναι θέμα ελευθερίας ή θανάτου!».

Χρόνια μετά, το 2005, η Κα Thenjiwe Mtintso, πρέσβειρα της Νότιας Αφρικής στην Κούβα, εξέφρασε μια σημαντική θέση σχετικά με την ιστορική σημασία αυτής της μάχης ενάντια στον φασισμό, που έδωσαν από κοινού οι κουβανοί και οι αφρικανοί, υπό το πρίσμα της σημερινής πραγματικότητας και του μέλλοντος: «σήμερα η Νότια Αφρική έχει πολλούς νέους φίλους –είπε η Mtintso- Εχθές, αυτοί οι φίλοι αναφέρονταν στους ηγέτες μας και τους μαχητές μας αποκαλώντας τους τρομοκράτες και οι χώρες τους μας καταδίωκαν, ενώ ταυτόχρονα υποστήριζαν την Νότια Αφρική του Απαρτχάιντ.

Αυτοί οι ίδιοι φίλοι, θέλουν σήμερα από εμάς να καταγγείλουμε και να απομονώσουμε την Κούβα. Η απάντησή μας είναι πολύ απλή: είναι το αίμα των κουβανών μαρτύρων και όχι αυτών των φίλων, που ρέει βαθιά στην αφρικανική γη και θρέφει το δέντρο της ελευθερίας στην Πατρίδα μας».

***

Ο κουβανικός λαός είναι ένας ειρηνικός λαός. Η δύναμή του δεν βρίσκεται στα όπλα του. Βρίσκεται στις ιδέες του και στις αρχές του. Θα ήταν λάθος να σκεφτούμε ότι τον κουβανικό λαό τον υποκινούν πολεμικά και επιθετικά αισθήματα.

Υπάρχουν σημαντικοί ιστορικοί παράγοντες που δίνουν την δυνατότητα κατανόησης του πνεύματος και της διεθνιστικής πρακτικής του κουβανικού λαού, που δεν είναι στρατιωτικοί παράγοντες και από τους οποίους αξίζει τον κόπο να ξεχωρίσουμε δύο: το ιστορικό χρέος που νοιώθουμε για τους αφρικανούς προγόνους μας –από τους οποίους και προερχόμαστε- και την ύπαρξη μιας κουλτούρας αλληλεγγύης ως στοιχείο του Έθνους μας.

Λίγα λόγια για το ιστορικό χρέος με τους αφρικανούς προγόνους μας.

Ο όλεθρος των γεωγραφικών «ανακαλύψεων» με σκοπό την κατάκτηση και τον αποικιακό σφετερισμό, έφερε μαζί του τον αφανισμό των αυτόχθονων πληθυσμών της Αμερικής, με τις μαζικές αποικήσεις και την δουλεία. Οι επιθέσεις και οι καταλήψεις χωρών από ξένες δυνάμεις λεηλάτησαν σε μεγάλη κλίμακα τους φυσικούς πόρους. Ο καπιταλισμός, ο ιμπεριαλισμός, ο φασισμός και το απαρτχάιντ προκάλεσαν την άνιση διανομή του πλούτου, την ηγεμονία και γέννησαν εγκληματικές οικονομικές, πολιτικές, πολιτιστικές, φυλετικές, εθνικές και ανθρώπινες διαφορές στον πολιτισμένο κόσμο.

Απόδειξη αυτού είναι ότι εβδομήντα εκατομμύρια ινδιάνοι αφανίστηκαν στο αμερικανικό ημισφαίριο από την ανελέητη εκμετάλλευση, από την σκλαβωμένη εργασία, τις αρρώστιες που εισήχθησαν, ή από τη λεπίδα του σπαθιού των κατακτητών. Άλλη απόδειξη είναι ότι δώδεκα εκατομμύρια αφρικανοί ξεριζώθηκαν από τα χωριά τους, τα σπίτια τους και μεταφέρθηκαν στην Αμερική αλυσοδεμένοι για να δουλέψουν σαν σκλάβοι στις φυτείες, χωρίς να υπολογίζουμε τα εκατομμύρια που πνίγηκαν ή πέθαναν στη διαδρομή.

Τα ταξίδια από την Αφρική στην Κούβα, ανάλογα με τους αέρηδες, μπορεί να καθυστερούσαν εκείνες τις γαλέρες γεμάτες με «κομμάτια από την Αφρική», όπως ονόμαζαν τους μαύρους και μαύρες σκλάβους, μέχρι και 80 ημέρες. Υπάρχουν μαρτυρίες για τα τρομερά πράγματα που συνέβαιναν από το στοίβαγμα των μαύρων σε εκείνα τα δρομολόγια: έλλειψη αέρα, φαγητού, γεμάτοι ούρα και κόπρανα, επιδημίες και κάθε είδους δεινά. Σε άλλες περιπτώσεις, όταν ξεσπούσαν επιδημίες ή το καράβι πιανόταν αιχμάλωτο, απλά πέταγαν στο νερό εκείνους τους δυστυχείς για να πνιγούν.

Όταν οι μαύροι έφταναν στην Κούβα και τους κλείδωναν στις καλύβες, συνήθως τους σημάδευαν με πυρωμένο σίδερο με το όνομα του καινούριου τους ιδιοκτήτη. Αν κάποιοι αφρικανοί επαναστατούσαν και αρνούνταν να φάνε, οι διακινητές τους έκαιγαν τα χείλη με αναμμένα κάρβουνα. Αυτούς που εξεγείρονταν ή στασίαζαν, πολεμώντας μέχρι να πεθάνουν, τους διαμέλιζαν και κρεμούσαν τα κεφάλια τους σε κοινή θέα για παραδειγματισμό. Αυτό έκαναν και στην Καρλότα, την μαύρη αφρικανή που εξεγέρθηκε ενάντια στους υποδουλωτές στη φυτεία Τριουμβιράτο του Ματάνσας. Την διαμέλισαν και κρέμασαν το κεφάλι της σε έναν πάσσαλο. Όχι άδικα, το 1975 δόθηκε το όνομά της στην Επιχείρηση Καρλότα.

Έτσι γίνονται καλύτερα κατανοητά τα λόγια του Φιντέλ στο Κοινοβούλιο της Νότιας Αφρικής, τον Σεπτέμβρη του 1998: «Πολλά είναι τα εγκλήματα στην ιστορία που βαραίνουν την συνείδηση της χριστιανικής και πολιτισμένης Δύσης, όπως αρέσκεται να αποκαλεί η ίδια τον εαυτό της. Δεν πέφτει όλο το βάρος της ενοχής μόνο σε εκείνους που σκέφτηκαν και εφάρμοσαν στην Νότια Αφρική το σύστημα του απαρτχάιντ».

Η δουλεία στην Αμερική, αυτή η ανθρώπινη τραγωδία, τροφοδοτήθηκε από το εμπόριο των αφρικανών σκλάβων από πλευράς των ευρωπαϊκών δυνάμεων, μεταξύ 16ου και 19ου αιώνα. Από το 1517, ο βασιλιάς Κάρολος ο Α’ της Ισπανίας υπέγραψε την άδεια για την εισαγωγή αφρικανών σκλάβων στα νησιά της Καραϊβικής. Η Κούβα ήταν μια περιοχή που «ανακαλύφθηκε», την κατέλαβαν, την σφετερίστηκαν και την λεηλάτησαν. Ο αυτόχθονος πληθυσμός της αφανίστηκε. Έγινε αποικία και μετατράπηκε σε μια χώρα σκλάβων. Ήδη, από το 1518 υπήρχαν σκλάβοι στην Κούβα. Μέχρι το 1763 είχαν φέρει 60.000. Μεταξύ 1763 και 1886, το έτος που καταργήθηκε η δουλεία, είχαν φέρει περίπου ένα εκατομμύριο αφρικανούς σκλάβους.

Το 1867, ένα χρόνο πριν την έναρξη του Πολέμου της Ανεξαρτησίας, υπήρχαν 345.741 αφρικανοί σκλάβοι. Αν θέλετε να κάνετε τη σύγκριση, πάρτε υπόψη –σύμφωνα με κάποιες πηγές-, ότι στην Πόλη-Κράτος της Αθήνας των κλασικών χρόνων ζούσαν περίπου 430.000 κάτοικοι. Δεν είναι γνωστό με ακρίβεια το αντιπροσωπευτικό ποσοστό των σκλάβων, όμως το πιο υψηλό νούμερο φτάνει περίπου μέχρι το 35%. Έτσι, υπολογίζεται ότι μόνο στην αθηναϊκή πόλη υπήρχαν περίπου από 60.000 έως 150.000 σκλάβοι.

Στις 27 Δεκέμβρη του 1868, ο Κάρλος Μανουέλ ντε Σέσπεδες, όντας πια επαναστάτης και Γενικός Αρχηγός της Επανάστασης, είπε: «Η επανάσταση της Κούβας, διακηρύσσοντας την ανεξαρτησία της πατρίδας, διακήρυξε μαζί και όλες τις ελευθερίες. Θα ήταν πολύ άσχημο να αποδεχτούμε την μεγάλη ανακολουθία του να περιορίσουμε αυτές τις ελευθερίες σε ένα μέρος μόνο του πληθυσμού της χώρας. Η ελεύθερη Κούβα είναι ασύμβατη με την Κούβα των σκλάβων και η κατάργηση των θεσμών πρέπει να περιλαμβάνει και περιλαμβάνει, με βάση τη λογική και την αναγκαιότητα, και την πιο μεγάλη αδικία, που είναι αυτή της δουλείας, ως την πιο άδικη από όλες».

Στην αμερικάνικη ήπειρο οι αφρικανοί σκλάβοι ήταν οι πρώτοι που εξεγέρθηκαν ενάντια στην αποικιακή κυριαρχία, από τον 16ο αιώνα. Μεγάλες εξεγέρσεις στην Τζαμάικα, τα Μπαρμπάντος και άλλες χώρες έγιναν τις πρώτες δεκαετίες του 18ου αιώνα, πολύ πριν την εξέγερση των βορειοαμερικανών αποίκων στα τέλη του ίδιου αιώνα. Η πρώτη δημοκρατία στην Λατινική Αμερική δημιουργήθηκε από τους σκλάβους της Αϊτής. Στην Κούβα, χρόνια μετά, έγιναν ηρωικές και μαζικές εξεγέρσεις σκλάβων. Οι σκλάβοι που προέρχονταν από την Αφρική έδειξαν το δρόμο της ελευθερίας στην Αμερική και ειδικότερα στην Κούβα. Μας ενέπνευσαν για τη δική μας ελευθερία. Με τέτοιο τρόπο, ώστε το ιστορικό χρέος προς τους αφρικανούς προγόνους να αποτελεί ένα συναίσθημα που είναι μέσα στην ψυχή της Κούβας. Οι αφρικανοί αποτελούν μέρος από τις ρίζες μας, σαν Έθνος. Το ίδιο συμβαίνει και με τις ισπανικές ρίζες μας.

Η κουλτούρα της αλληλεγγύης αποτελεί στοιχείο του Έθνους μας. Η πρακτική μιας εκφρασμένης αλληλεγγύης προς τις ευγενείς υποθέσεις της ανθρωπότητας, όπως η εθνική ανεξαρτησία και η κοινωνική δικαιοσύνη, ήταν, είναι και οπωσδήποτε θα συνεχίσει να είναι ένα στοιχείο του κουβανικού Έθνους, από τους περασμένους αιώνες.

1. Στα 1780, κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών, τα στρατεύματα του Τζώρτζ Ουάσιγκτον βάλτωσαν σε μια τρομερή οικονομική κατάσταση που τον εμπόδιζε να αποκτήσει πολεμικά εφόδια, τρόφιμα, φάρμακα και ρούχα. Τότε, ο Στρατηγός Ζαν Μπαπτίστ Ροσαμπό, Διοικητής των σύμμαχων γαλλικών δυνάμεων που αγωνίζονταν μαζί με τις ΗΠΑ για την ανεξαρτησία τους από την Αγγλία, έστειλε ένα μήνυμα στον καπετάνιο του γαλλικού στόλου, που είχε αγκυροβολήσει τότε στην Αϊτή, εκλιπαρώντας χρήματα: «Δεν πρόκειται να σας κρύψω- είπε ο Γάλλος Διοικητής-, ότι οι οπαδοί του Ουάσιγκτον κοντεύουν να μείνουν χωρίς πόρους και ότι ο ίδιος δεν θα έχει ούτε τα μισά από τα στρατεύματα που χρειάζεται για να υπερασπιστεί την Βιρτζίνια».

Σε αυτές τις δραματικές συνθήκες, οι Γάλλοι που ζούσαν τότε στην ευημερούσα αποικία της Αϊτής, απάντησαν κατ’ αυτόν τον τρόπο στον συμπατριώτη τους: «Δεν έχουμε καθόλου χρήματα». Ο στόλος έπλευσε στην Αβάνα και εκεί ενημέρωσε για την απελπιστική κατάσταση της επανάστασης στις ΗΠΑ. Αμέσως οργανώθηκε έρανος.

Η ομάδα «Κυρίες της Αβάνας» συγκέντρωσε και δώρισε 1 εκατομμύριο 200 χιλιάδες λίβρες ασήμι, που αντιστοιχεί σήμερα σε 25 εκατομμύρια δολάρια. Ήταν μια εθελοντική προσφορά των κατοίκων της Αβάνας, του Ματάνσας και του Πινάρ ντελ Ρίο, στον πόλεμο για την ανεξαρτησία των Ηνωμένων Πολιτειών ενάντια σε μια ξένη δύναμη κατακτητών. Η ανιδιοτελής συνεισφορά επέτρεψε να συνεχιστούν οι πολεμικές επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, όταν η φρεγάτα που μετέφερε τα χρήματα έφτασε στην Βιρτζίνια, τον Σεπτέμβρη του 1781 και ο Τζώρτζ Ουάσιγκτον έμαθε για την είδηση σχετικά με το δώρο που ερχόταν από την Αβάνα, έχασε τη νηφάλια και συνήθη στάση που είχε, και ως ένδειξη χαράς έβγαλε το καπέλο του και το πέταξε στον αέρα.

Και κάτι ακόμα, έναν μήνα μετά, στις 31 Οκτώβρη του 1781, έλαβε χώρα η μάχη της Γιορκτάουν, αποφασιστική για την Ανεξαρτησία των Ηνωμένων Πολιτειών. Εκείνη την ημέρα ο στρατηγός Τσαρλς Κορνουάλις, αρχηγός των αγγλικών στρατευμάτων, παρέδωσε το σπαθί του στον στρατηγό Ουάσιγκτον. Είχε τελειώσει ο πόλεμος της ανεξαρτησίας. Είναι επίσης, καταγραμμένο ότι 27 κουβανοί έδωσαν δάνεια αξίας 4 εκατομμυρίων 520 χιλιάδων δολαρίων στον πόλεμο για την ανεξαρτησία των Ηνωμένων Πολιτειών ενάντια στην Αγγλία.

2. Ο αιματηρός ισπανικός εμφύλιος του 1936-1939: ορόσημο επαναστατικού διεθνισμού.

«Εγώ τώρα πάω στην Ισπανία, στην ισπανική επανάσταση, εκεί που χτυπά ο παλμός όλου του κόσμου των καταπιεσμένων». Αυτά τα λόγια του Πάμπλο ντε λα Τοριέντε Μπράου, του 35άχρονου δημοσιογράφου και κουβανού εθελοντή, που πέθανε με το όπλο στο χέρι αγωνιζόμενος στα περίχωρα της Μαδρίτης και ο οποίος έφτασε να γίνει πολιτικός επίτροπος στην Δέκατη Μικτή Ταξιαρχία, συμβολίζουν το αίσθημα των 1225 κουβανών εθελοντών που πήγαν να παλέψουν ενάντια στον φασισμό στις γραμμές των δημοκρατικών, κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου του 1936-1939. Μια άλλη έρευνα, μιλά για συμμετοχή 1412 και επίσης, τοποθετεί τους κουβανούς σαν την μεγαλύτερη εθνική στρατιωτική δύναμη από τις 54 χώρες που συνεισέφεραν με μαχητές σε αυτό το ηρωικό γεγονός. Αναφέρεται ακόμα και ένα περίεργο γεγονός που αφορά 15 κουβανούς τουρίστες που επισκέπτονταν την Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού και οι οποίοι εντάχθηκαν στις Διεθνείς Ταξιαρχίες και πήγαν να πολεμήσουν για τη Δημοκρατία.

Δεν υπήρχε μνησικακία. Αυτή η νέα Ισπανία, που γέννησε τόση αλληλεγγύη στην Κούβα, στη φαντασία και στη σκέψη των κουβανών αντιφασιστών διεθνιστών εθελοντών δεν ήταν πια η Ισπανία των σκλάβων, η αποικιοκρατική Ισπανία ενάντια στην οποία η Κούβα εξαπέλυσε δύο Πολέμους για την Ανεξαρτησία της. Εκατό περίπου κουβανοί έχασαν τη ζωή τους σε αυτόν τον αγώνα και 130 προβιβάστηκαν σε βαθμό αξιωματικού.

Στην Κούβα επίσης, δημιουργήθηκε η Εθνική Ένωση Βοήθειας στον Ισπανικό Λαό. Όσοι δεν πήγαν μέχρι την Ισπανία συνεισέφεραν, σε πολλές περιπτώσεις, με τα λίγα που είχαν, κι έτσι υπήρχε μια συνεχής ροή χρημάτων ή ειδών, που προέρχονταν από μικρές προσφορές από ολόκληρο το νησί. Στάλθηκαν στις γραμμές των δημοκρατικών τόνοι γάλακτος σε σκόνη, ζάχαρη και καπνός. Δημιουργήθηκε επίσης, η Επιτροπή Βοήθειας για το Παιδί στην Ισπανία, που κατάφερε να εγκαταστήσει έναν οίκο-σχολείο για παιδιά, κοντά στην Βαρκελώνη, με το όνομα Λαός της Κούβας και στο οποίο έγινε δωρεά ένα ασθενοφόρο και ένα φορτηγάκι. Αυτή η βοήθεια μπόρεσε να επεκταθεί και στα εκατοντάδες παιδιά που μεταφέρθηκαν στην Γαλλία ή το Μεξικό.

3. Τρεις κουβανοί εντάχθηκαν στον Κόκκινο Στρατό, στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο, στην ΕΣΣΔ (1941-1945). Οι δύο έπεσαν στη μάχη. Κατά τη διάρκεια της απελευθέρωσης της Πολωνίας πέθανε ο Ενρίκε Βιλάρ, όντας διοικητής ενός αποσπάσματος τουφεκιοφόρων. Ο Άλντο Βιβό πέθανε στη μάχη ενάντια στους φασίστες στην πολιορκία του Λένινγκραντ, και ο αδερφός του Χόρχε Βιβό επέζησε μετά από την εκκένωση του Καζαχστάν, σοβαρά τραυματισμένος.

4. Η Κούβα πολέμησε τόσο για την ελευθερία όσο και για την ειρηνική οικοδόμηση της Αφρικής. Η πρώτη κουβανική μπριγάδα ιατρικής βοήθειας πρόσφερε τις υπηρεσίες της στην Αφρική, το 1963 (Αλγερία). Η Κούβα δημιούργησε ιατρικά πανεπιστήμια στην Αιθιοπία, στην Ουγκάντα, την Γκάνα, την Γκάμπια, την Γουινέα Εκουατοριάλ, την Γουινέα Μπισάου. Το ιατρικό πρόγραμμα Επιχείρηση Θαύμα αγκαλιάζει ασθενείς της αφρικανικής ηπείρου. Το 2014, μετά από αίτημα των Ηνωμένων Εθνών και της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, 262 κουβανοί γιατροί και νοσοκόμες φεύγουν για την Σιέρα Λεόνε, την Γουινέα και την Λιβερία, για να καταπολεμήσουν τον ιό Έμπολα, παραμένοντας στην περιοχή για 7 μήνες, μέχρι να ελεγχθεί η επιδημία. Χάρις στην παιδαγωγική μέθοδο «Ναι, εγώ μπορώ», πάνω από 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι έμαθαν να διαβάζουν και να γράφουν στην Μοζαμβίκη και 1,4 εκατομμύρια στην Αγκόλα. Από τα εκπαιδευτικά κέντρα της Κούβας έχουν αποφοιτήσει ήδη 26.294 αφρικανοί επαγγελματίες και τεχνικοί υγείας και έχουν ειδικευθεί 5.850. Ταυτόχρονα, 80.524 κουβανοί πολίτες συνεργάτες, από αυτούς 24.714 γιατροί, στοματολόγοι, νοσοκόμοι και τεχνικοί υγείας, καθηγητές, δάσκαλοι, μηχανικοί και άλλοι επαγγελματίες και εξειδικευμένοι εργαζόμενοι έχουν προσφέρει διεθνιστικές υπηρεσίες στην Αφρική.

***

Το ιστορικό χρέος με τους προγόνους του και ο πολιτισμός αλληλεγγύης ως στοιχείο του Έθνους του, είναι δύο ιστορικοί παράγοντες που δίνουν την δυνατότητα να κατανοήσουμε το διεθνιστικό πνεύμα του κουβανικού λαού στον πόλεμο της Αγκόλα. Είναι επίσης, δύο παράγοντες που βάζουν ξανά τις βάσεις των προτεραιοτήτων σε έναν πόλεμο, διότι αυτοί οι παράγοντες εφαρμόζονται επίσης και στην ειρήνη, την ίδια τη ζωή. Αυτό το αίσθημα αλληλεγγύης έφτασε στη μεγαλύτερή του έκφραση από την κουβανική Επανάσταση του 1959, που το ανέβασε από το επίπεδο της φιλανθρωπίας και ευσπλαχνίας, στο επίπεδο της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αγάπης. Το μετέτρεψε σε μια πολιτική, κοινωνική και οικονομική αρχή, βλέποντας την αλληλεγγύη σαν ένα δόγμα και μια πρακτική του Σοσιαλισμού, σαν ένα καθήκον του ανθρώπινου είδους για το ανθρώπινο είδος. Αποτελεί την ουσία του έργου του Χάρι Βιγιέγας «Πόμπο», στο «Κούβα και Αγκόλα: ο πόλεμος για την ελευθερία».

****

1 Piero Gleijeses. Κουίτο Καναβάλε: Η μάχη που έληξε με το Απαρτχάιντ. Cubadebate. 23 Μάρτη 2013
2 Στο ίδιο.
3 Έχει δημοσιεύσει, μεταξύ άλλων: «Οράματα για την Ελευθερία: Αβάνα, Ουάσινγκτον, Πρετόρια και ο αγώνας για τη νότια περιοχή της Αφρικής», 1976-1991
4 Νέλσον Μαντέλα. Η Αφρική έχει ένα μεγάλο χρέος προς την Κούβα https://www.elviejotopo.com/topo.com
5 Οι Κουβανοί στην Ανεξαρτησία των Ηνωμένων Πολιτειών https://alainet.org
6 Βισέντε Γκονσάλες Βισέντε. Εκείνοι οι χίλιοι κουβανοί. 4 Δεκέμβρη 2016. Κούβα, η χώρα με τους περισσότερους εθελοντές στον Ισπανικό Εμφύλιο https://laiformacion.com/arte cultura y espectáculos/historia/. Οι κουβανοί στον Ισπανικό Εμφύλιο, μια μισοξεχασμένη ιστρία, Γκράνμα, 25 Δεκέμβρη 2013. Μιλένα Ροντρίγκες Γκουτιέρες (Παμεπιστήμιο της Γρανάδα). Οι κουβανοί απέναντι στον Ισπανικό Εμφύλιο, Νο.15, Έτος 2015. Μίρτα Νουνιές Ντίας-Μπάλαρτ. Οι κουβανοί εθελοντές στον Ισπανικό Εμφύλιο. Δημοσιεύτηκε στην Ιστορία της Κούβας.