Χαιρετισμός ΠΣΧΜ στην εκδήλωση/προβολή της ταινίας "Jose Marti: el ojo del canario" στο cine Studio, Aλέκος Χαλβατζής

 Καλησπέρα.

Εκ μέρους του Πολιτιστικού Συλλόγου “Χοσέ Μαρτί” - Αλληλεγγύη με την Κούβα.

Είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι που βρισκόμαστε σήμερα εδώ. Όχι μόνο γιατί λόγω της πανδημίας οι εκδηλώσει δια ζώσης –όσο να ‘ναι– είχαν περιοριστεί, αλλά και γιατί δυστυχώς δεν είναι και τόσο συχνές οι εκδηλώσεις και δράσεις που γίνονται με παρουσία του ευρύτερου δυνατού φάσματος των οργανώσεων αλληλεγγύης.

Ευτυχώς ο Βελισσάριος, η Νew Star πάντα παρέχει χώρο και ευκαιρίες για αυτή τη συνύπαρξη μας μπροστά σε επετείους ή σημαντικά γεγονότα σχετικά με την Κούβα.

Από πλευράς μας σταθερά προσπαθούμε για τη συνεργασία και κοινή δράση όλων μας στην δουλειά:

•  αλληλεγγύης με την Κούβα,
• προβολής των επιτευγμάτων και των εμπειριών της στον λαό και νεολαία της χώρας μας
• και φυσικά επικεντρωμένα στη δράση κατά του εγκληματικού αποκλεισμού που επιβάλλουν οι ΗΠΑ ενάντια στο Nησί της Eπανάστασης.

Πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η προσπάθεια συμβολής μας για την ανασυγκρότηση, διεύρυνση και δράση και φέτος του #unblockCuba στη χώρα μας. Θυμίζουμε ότι το #unblockCuba είναι μια ευρωπαική πρωτοβουλίας που ξεκίνησε μέσα στην πανδημία και έχει σκοπό να συντονίσει όσο γίνεται τα ευρωπαικά κινήματα αλληλεγγύης με την Κούβα.

Πέρα από την πρακτική δουλειά αλληλεγγύης, ο Σύλλογος μας επιπλέον προσπαθεί –με τις πεπερασμένες δυνάμεις– του να προβάλει στην Ελλάδα τον πολιτισμό της Κούβας και φυσικά το έργο και την προσωπικότητα του Χοσέ Μαρτί.

Έχει γίνει ήδη μεγάλη αναφορά για τον Μαρτί δε θέλω να μιλήσω και εγώ για τον ίδιο το Μαρτί, θα μιλήσω λιγο για την ταινία.

Στο πλαίσιο της προσπάθειας προβολής του Μαρτί, θελήσαμε πριν ένα χρόνο να προβάλουμε στο ελληνικό κοινό και την συγκεκριμένη ταινία.

Την υποτιτλίσαμε με εθελοντική δουλειά μελών μας και διοργανώσαμε τότε μια προβολή της (διαδικτυακά μόνο λόγω των υγειονομικών περιορισμών). Η θετική ανταπόκριση μας ώθησε να προσανατολιστούμε πιο έντονα σε δια ζώσης προβολές. Επικοινωνήσαμε με τον Βελισσάριο και αυτό στάθηκε αφορμή να μάθουμε ότι εκείνος ήταν ήδη στη διαδικασία απόκτησης των δικαιωμάτων της ταινίας. Αποφασίσαμε λοιπόν να συνδιοργανώσουμε κάποιες προβολές στο πλαίσιο της καμπάνιας οικονομικής ενίσχυσης της Κούβας που κορυφωνόταν το περασμένο καλοκαίρι αλλά τελικά κάτι τέτοιο δεν έγινε εφικτό.

Φτάνουμε σήμερα στην προβολή και είναι μεγάλη η χαρά μας που έχουμε συμβάλει με τον υποτιτλισμό της. Θα μου επιτρέψετε να πω δυο λόγια παραπάνω για το θέμα μιας και πήρα μέρος και προσωπικά σε αυτή την προσπάθεια. Μπορώ έτσι από πρώτο χέρι να σας βεβαιώσω ότι πέρα από το –ούτως ή άλλως– ενδιαφέρον θέμα η ταινία έχει και αυτοτελή καλλιτεχνική αξία. Δεν είναι απλά μια αγιογραφία του νεαρού Μαρτί, ούτε ένα ένα τυπικό ή έστω δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ. Αντίθετα μέσα από μια περίτεχνη μυθοπλαστική προσέγγιση η ταινία αναδεικνύει σε βάθος των ήρωα και άλλες σημαντικές φιγούρες και γεγονότα της ζωής του. Δηλαδή δεν προβάλει εξιδανικευμένα μόνο τις αρετές του αλλά μας παρουσιάζει –πολλές φορές με τρυφερότητα, χιούμορ ή και αυτοσαρκασμό– έναν Μαρτί ανθρώπινο με τις αδυναμίες, τις ταλαντεύσεις, τους φόβους. Μην ξεχνάμε ότι αναφέρεται στα παιδικά και πρώιμα νεανικά του χρόνια. Μας δίνει ανάγλυφα τα στοιχεία που τον διαμόρφωσαν και σφράγισαν την αξιακή-ιδεολογική συγκρότηση του και την επαναστατική στάση του μέχρι το τέλος της ζωής του στη μάχη με το όπλο στο χέρι.

Να σημειώσω εδώ ότι για τεχνικούς λόγους δεν έγινε δυνατό να εξασφαλιστεί σήμερα η εκτεταμένη εκδοχή της ταινίας σε ποιότητα κατάλληλη για κινηματογραφική αίθουσα. Θα δούμε λοιπόν μια ελαφρώς συντομευμένη εκδοχή. Βλέπεται παρά τις άριστες προθέσεις του σκηνοθέτη και του Βελισσάριου, στον διεθνή κινηματογράφο μεσολαβούν εταιρίες διανομής κλπ που, συχνά, αντιμετωπίζουν το καλλιτεχνικό έργο μέσα στα κουτάκια της εμπορευματοποίησης, ενώ ο αποκλεισμός βάζει και εκείνος τους δικούς του περιορισμούς.

Φυσικά η ουσία της ταινίας δεν αλλάζει. Απλά παραλείπονται μερικές σκηνές ή πλάνα που έδιναν ένα ακόμα μεγαλύτερο βάθος σε ιδιαίτερες πτυχές. Μου έρχεται στο νου για παράδειγμα μία σκηνή που περιγράφει ένα επεισόδιο με την μεγάλη αδερφή του Μαρτί η οποία υφίσταται –στα πλαίσια της τότε κοινωνίας και οικογένειας– την επιπλέον καταπίεση λόγω του φύλου της. Εκεί ο σκηνοθέτης προσπαθεί να μας κάνει κοινωνούς σε εμπειρίες και βιώματα που φαίνεται να συνέβαλαν στη συγκρότηση του ποιητή και στη διαμόρφωση του ευρύτερου απελευθερωτικού πνεύματος που τον διέπνεε. Ένα πνεύμα που δεν περιορίστηκε στην εθνική απελευθέρωση αλλά επεκτεινόταν –έστω με πρώιμο αλλά σίγουρα προοδευτικό για την εποχή του τρόπο– και στα πεδία της φυλετικής, ταξικής ακόμα και έμφυλης απελευθέρωσης,  καθορίζοντας έτσι τον Παναμερικανικό και τελικά Πανανθρώπινο χαρακτήρα του Μαρτί.

Να τονίσω εδώ ότι η δουλειά του υποτιτλισμού ήταν εξαιρετικά απαιτητική. Κάθε μεταφραστική προσπάθεια στην Τέχνη είναι δύσκολη. Στον υποτιτλισμό αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο μιας και η λακωνικότητα είναι επιβεβλημένη ενώ δεν παρέχεται στον υποτιτλιστή η πολυτέλεια (όπως πχ στο μεταφραστή ενός βιβλίου) να βάζει κάθε 2-3 σελίδες έναν αστερίσκο με μεταφραστικές σημειώσεις του τύπου «εδώ υπονοεί αυτό», «πιθανά εννοεί εκείνο», «αναφέρεται στο τάδε γεγονός» «κάνει το δείνα λογοπαίγνιο» κλπ. Επιπλέον η ίδια η ταινία είναι γεμάτη συμβολισμούς, αναφορές και εικόνες από την ποίηση του Μαρτί, αλληγορικά-συνωμοτικά μηνύματα των τότε επαναστατών, αναφορές στη λαϊκή παράδοση και την κοινωνική και πολιτική επικαιρότητα της εποχής.

Προσπαθήσαμε λοιπόν να αποδώσουμε όσο γίνεται την ουσία και το πνεύμα των διαλόγων, αφήνοντας ανοιχτές και στα ελληνικά πιθανές διπλές ερμηνείες ή κρυφά νοήματα και επεξηγώντας διακριτικά όπου αυτό ήταν απολύτως απαραίτητο.

Να ευχαριστήσω λοιπόν την Χριστίνα Μαυροπούλου που έκανε την πρώτη μετάφραση. Να ευχαριστήσω επίσης ξεχωριστά την τέως πρέσβειρα της Κούβας Σέλμις Μαρία Ντομίνγκες Κορτίνα που ολοκλήρωσε πριν μερικές εβδομάδες τη θητεία της και επέστρεψε ήδη στην Κούβα. Την ευχαριστούμε ξεχωριστά γιατί πολύ πρόθυμα –όπως άλλωστε έκανε σε κάθε αίτημα μας σε όλη τη διάρκεια της θητείας της– άκουσε με προσοχή πολλούς μεταφραστικούς προβληματισμούς μας τους μελέτησε ενδελεχώς και μας έδωσε χρήσιμες πληροφορίες για πολλά σημεία της ταινίας που φαινόταν ότι κρύβουν ιδιαίτερο βάθος.

Δε θέλω να μακρηγορήσω.

Να θυμίσω μόνο ότι ο αποκλεισμός της Κουβας παραμένει και εντείνεται όπως και η συνολική προσπάθεια δυσφήμισης και απομόνωσης της από τον ιμπεριαλισμό και τα παπαγαλάκια του. Οπότε είναι απαραίτητη η ενωτική και συντονισμένη δράση όλων μας –ατόμων και φορέων – παρά τις όποιες τυχόν διαφορές και επιφυλάξεις μας, έστω στη βάση του ενός σημείου στο οποίο σίγουρα συμφωνούμε όλοι και όλες: ότι ο κουβανικός λαός με την επανάσταση του ασκεί το αναφαίρετο δικαίωμα του να ορίζει μόνος του την τύχη του και ότι θα σταθούμε όλοι και όλες δίπλα του σε αυτόν τον αγώνα.

Καλή θέαση και καλούς αγώνες